Bekendste wrak Flevoland pronkt met verkeerde naam

Het is een van de bekendste scheepswrakken van Flevoland, en misschien wel Nederland: de Groninger tjalk 'De Zeehond'. Dit wrak is in 1967 gevonden en in 1972 volledig opgegraven. Het wrak is ter plekke gedroogd en geconserveerd en uiteindelijk overgebracht naar Lelystad om daar te worden tentoongesteld. Daar staat het nu nog, naast Bataviastad. Alleen… 'De Zeehond' is niet de correcte naam. Dat blijkt uit onderzoek van maritiem archeoloog Yftinus van Popta van de Rijksuniversiteit Groningen.

'De Zeehond' was het eerste scheepswrak uit Flevoland waarvan de identiteit werd achterhaald, in het begin van de jaren '70. De feiten, zoals die circa vijftig jaar lang bekend waren: Het schip is in 1878 gebouwd, behoorde toe aan Willem Venema en Annegien Koerts uit Hoogezand, en had de naam 'De Zeehond'. Het verging in 1886. Dat is de gangbare theorie over het wrak bij Bataviastad, mede ingegeven doordat tijdens de opgraving twee naambordjes in het wrak zijn gevonden met op het ene bord de naam De Zeehond en op het andere de namen van Venema en Koerts.

Een schip met een verhaal

Het was in de jaren '70 erg bijzonder dat van een scheepswrak, hoewel er al enkele honderden waren opgegraven, de opvarenden werden geïdentificeerd. De meeste scheepswrakken in Flevoland dateren uit de 16e en 17e eeuw. Vaak kunnen onderzoekers alleen vaststellen in welke eeuw het schip is vergaan en wat het scheepstype was. Het vinden van twee naambordjes was een unieke vondst, die het mogelijk maakte om verder onderzoek te doen naar de opvarenden. Toen het uiteindelijk ook nog eens lukte om nazaten van het schippersgezin Venema op te sporen, zal het feest compleet zijn geweest, aldus Yftinus van Popta. Reden voor de onderzoekers destijds om een familiedag te organiseren - ook om nog wat aanwezige vragen over de naam van het schip te beantwoorden. Zo konden de onderzoekers in de historische kranten geen vermelding van de scheepsnaam 'De Zeehond' vinden.

Reconstructie tijdens familiereünie

Tijdens de familiedag in 1979 konden circa dertig nazaten van het schippersechtpaar het wrak en de vondsten bewonderen, vertelt Van Popta. 'Een van de aanwezigen was een dochter van schipper Venema, die ten tijde van de ramp nog niet was geboren. Zij kon voor het eerst de schoentjes vasthouden van haar oudere overleden broers. 's Middags is uitgebreid de familiegeschiedenis doorgenomen. Toen kwam de mondelinge overlevering op gang: men wist te vertellen dat de naam Zeehond verwees naar de manier waarop het schip te water was gelaten: "het leek wel een zeehond". Het schip zou in 1886 zijn vergaan tijdens relatief kalm weer, waarbij de opvarenden nog tijd hadden om over te stappen naar het hulpbootje en zichzelf in veiligheid konden brengen.' Het onderzoek werd afgerond en het schip kwam op alle denkbare plaatsen bekend te staan als 'De Zeehond': websites, publicaties, documentatie, tentoonstellingen, etc. Boek gesloten, zo leek het.

Moderne middelen

Yftinus van Popta doet als maritiem archeoloog aan de RUG al jaren onderzoek naar scheepswrakken, met moderne technieken. Hij wist van twijfels over de naam van het bekende wrak: Willem Venema had inderdaad een Groninger tjalk in bezit, maar deze zou niet De Zeehond hebben geheten. 'Dat triggerde mijn nieuwsgierigheid. Het leek mij een goed plan om het schoolvoorbeeld van een geïdentificeerd Zuiderzeewrak met moderne onderzoekstechnieken en -methoden opnieuw onder de loep te nemen, in de hoop om het verhaal nu wel sluitend te krijgen. Dit zou de potentie van het nieuwe onderzoek naar de koppeling van scheepswrakken en scheepsrampen onderstrepen en tot een nieuwe identificatie van het wrak kunnen leiden.'

Andere naam en in ander jaar gezonken

Waar de onderzoekers van vijftig jaar geleden stopten, ging Van Popta verder. En wat bleek? De naam De Zeehond is toch niet correct. 'Ik heb afgelopen maanden na veel zoekwerk, gepuzzel en onderzoek voldoende bewijs kunnen vinden om vast te stellen dat 'De Zeehond' niet de werkelijke naam van het schip was, en dat dit schip ook niet in 1886 is vergaan. Met andere woorden, en dat klinkt misschien wat hard, maar de nazaten hadden het niet bij het juiste eind. Mondelinge overlevering is dus ook niet alles.'

Van Zeehond naar Fedusie

Hoe zit het dan wel? Het scheepswrak is inderdaad bevaren door de familie Venema. Van Popta bewees echter dat het schip de Groninger tjalk 'Fedusie' (of 'Fiducie') moet zijn, die op 24 oktober 1882 op de Zuiderzee verging, tijdens een befaamde storm waarbij tientallen schepen in Nederlandse wateren vergingen en vele opvarenden verdronken. Verschillende kranten uit 1882 blijken de ramp met de Fedusie van Venema te noemen. De gegevens uit die berichten sluiten naadloos aan op de archeologische en ruimtelijke data. 'De familie Venema bracht het er met veel geluk goed vanaf,' vertelt Van Popta. 'Dat hadden ze te danken aan twee vissers uit Bunschoten, Korlaar en van Diermen, die met hun botters het in nood verkerende schip te hulp zijn geschoten en daarvoor een maand later zijn gehuldigd en beloond.'

Meer inzicht in geschiedenis wrakken

Ruim vijftig jaar lang heeft één van de bekendste en meest bezochte scheepswrakken van Flevoland dus onjuiste informatie gedragen. Uiteindelijk was een archeohistorische en ruimtelijke onderzoeksbenadering van Van Popta nodig om dit precies vast te kunnen stellen. Van Popta: 'Dit is een prachtig resultaat op basis van het combineren van de mondelinge overlevering met archeologische en historische gegevens. Dit onderzoek vormt het voorstadium van een groter onderzoek naar de koppeling tussen scheepswrakken van en scheepsrampen op de Zuiderzee.' En De Zeehond, wat gaat daar mee gebeuren? 'Misschien moet De Zeehond opnieuw worden gedoopt,' suggereert Van Popta met een knipoog. 'Het lijkt mij goed om in ieder geval een nieuw informatiebord te plaatsen waarop de juiste informatie staat vermeld.'

Meer informatie

Yftinus van Popta