Omgevingspsychologie doet mee in strijd tegen klimaatverandering

Klimaatverandering is een van de grootste bedreigingen voor de mensheid. Er is dringend actie nodig om de opwarming van de aarde te stoppen. Deze interactie tussen mens en milieu wordt onderzocht door omgevingspsychologen; zij onderzoeken de psychologische aspecten van klimaatverandering en -beleid.

Tekst: Henrietta Doe, afdeling Communicatie, Rijksuniversiteit Groningen

Menselijk gedrag móet veranderen

Tot nu toe speelde de psychologie nauwelijks een rol in de strijd tegen klimaatverandering, maar de interesse in het vakgebied neemt snel toe. Omgevingspsychologen dragen bijvoorbeeld tegenwoordig bij aan de onderzoeken van De Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC) naar klimaatverandering en het bevorderen van gedragsverandering. Menselijk gedrag vormt de oorzaak van klimaatverandering, dus gedragsverandering is noodzakelijk bij de aanpak hiervan – helemaal omdat overheden hun bevolking niet volledig kunnen beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Aldus Linda Steg, vooraanstaand onderzoeker in dit vakgebied en hoogleraar aan de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen.

Intrinsieke motivatie

Steg is een pionier en wordt wereldwijd zeer gerespecteerd in haar strijd om milieubewust gedrag te bevorderen. Ze wil een sociaalwetenschappelijk perspectief toevoegen aan wat tot nu toe zeer technologische benadering is geweest, zo vertelt Kees Aarts, decaan van de Faculteit van Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens Aarts heeft het onderzoek van Steg de afgelopen twee decennia een grote maatschappelijke impact gehad, vooral omdat zij heeft laten zien dat intrinsieke motivatie ontzettend belangrijk is voor milieubewuster gedrag. Professor Stegs onderzoek wordt steeds bekender en haar reputatie groeit, helemaal nu blijkt dat het huidige beleid om mensen zich milieubewuster te laten gedragen tekortschiet, en dat nieuwe, beschikbare technologieën niet worden ingezet. De steeds urgenter wordende situatie zoals deze in klimaatrapporten wordt geschetst, draagt hier alleen maar aan bij. Volgens Professor Aarts twijfelt vrijwel niemand tegenwoordig meer aan de belangrijke rol die de sociale wetenschappen in de energietransitie speelt – en is dat grotendeels te danken aan professor Steg.

Hoe onze reactie op klimaatverandering wordt beïnvloed

Professor Steg is hoofdauteur van een IPCC-rapport over de effecten van de opwarming van de aarde en lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), en speelt een cruciale rol in het begrip van hoe mensen reageren op klimaatverandering en hoe deze reactie kan worden beïnvloed. Haar onderzoek laat zien hoe specifieke concepten en theorieën uit de omgevingspsychologie kunnen bijdragen aan hoe strategieën die duurzaam gedrag bevorderen, effectief kunnen worden ingezet. Daarnaast richt Stegs onderzoek zich op hoe niet alleen de omgevingspsychologie, maar ook technologische en systeemveranderingen kunnen worden ingezet voor een effectieve aanpak van klimaatverandering.

Eerlijke procedures

Professor Steg onderzoekt momenteel wat mensen motiveert om zich milieubewust te gedragen, en of mensen bereid zijn om hun gedrag en levensstijl aan te passen wanneer de energietransitie hierom vraagt. Als we deze motivatie beter begrijpen, krijgen we belangrijke inzichten in aan welke knoppen het beste gedraaid kan worden om milieubewust gedrag in verschillende bevolkingsgroepen te stimuleren. Stegs onderzoek laat zien dat mensen meer openstaan voor ingrijpende beleidsveranderingen als ze het gevoel hebben dat ze gelijkwaardig behandeld worden en ze aan eerlijke procedures zijn onderworpen. Zo kan verzet zoals dat van de gele hesjes in Frankrijk bijvoorbeeld worden vermeden.

Stevinpremie

De NWO maakte vandaag bekend dat professor Steg de Stevinpremie heeft gewonnen, een prijs waarmee een bedrag van meer dan 2,5 miljoen euro voor onderzoek is gemoeid. De Stevinpremie is een van de meest prestigieuze prijzen in de Nederlandse wetenschappelijke wereld en gaat naar onderzoekers die een aanzienlijke bijdrage leveren aan kennisuitwisseling en die een belangrijke maatschappelijke impact hebben. Professor Steg zal de prijs inzetten om samen met haar collega’s en partners, zowel binnen als buiten de academische wereld, om verder onderzoek te doen. Ze wil kennis over motivatie en gedrag integreren in klimaatmodellen en op die manier realistische scenario’s ontwikkelen die voldoende maatschappelijk draagvlak hebben om klimaatverandering tegen te gaan.

Maatschappelijke acceptatie van beleid

Maatschappelijke acceptatie van beleid is essentieel, want veranderingen zijn nodig om duurzaamheid te kunnen bevorderen. Veel mensen realiseren zich al dat een milieubewuste houding hun leven niet slechter zal maken, en dat zo’n houding hun welzijn en gezondheid zelfs kan verbeteren, aldus professor Steg. Dus als we onze psychologische reacties op klimaatverandering kunnen begrijpen, is dit een belangrijke stap in de transitie naar een duurzame samenleving. Om deze transitie te laten slagen is interdisciplinair onderzoek nodig dat gedragsverandering bij mensen mogelijk maakt.