Blijf de mens achter de roker zien

Susanne Täuber deed eerder onderzoek naar het effect van goedbedoelde overheidscampagnes tegen roken en voor een gezonde levensstijl. Volgens haar leveren de goede bedoelingen van de overheid vooral verdeeldheid op. Vanaf 1 augustus worden alle terreinen van de RUG rookvrij. Een campagne die uit gaat van goede bedoelingen. Alleen in de uitvoering kan het volgens haar misschien nog wel ingewikkelde situaties opleveren.

_{Tekst: Merel Weijer, afd. Communicatie}

Täuber kreeg in 2015 een Veni voor haar onderzoek The art of Persuasion. Uit het onderzoek bleek dat goedbedoelde morele overheidscampagnes juist averechts werken, omdat ze morele oordelen opwekken. Het stellen van gezond leven als morele norm ondermijnt de solidariteit in de samenleving. Het onderzoek is inmiddels afgerond maar het onderwerp blijft actueel. Immers, roken is de wereld nog niet uit en ook nog lang niet iedereen heeft een keurige BMI tussen de 18,5 en 24,9. Maar hoe pak je deze problematiek aan zonder dat je mensen die roken of te dik zijn een minderwaardigheidsstempel op plakt?

Knelpunten

Niet door met een belerende vinger te wijzen of deze mensen te weren uit het publieke domein zegt Täuber. Maar dat is precies wat er nu wel gaat gebeuren. Met ingang van 1 augustus mag er niet meer gerookt worden op de terreinen van de universiteit. De meeste organisaties denken dat ze klaar zijn na het instellen van zo’n maatregel. Maar eigenlijk begint het dan pas. Beheerders lopen soms tegen knelpunten aan bij het implementeren van dit beleid. “Een probleem is bijvoorbeeld dat het soms lastig is om alternatieven te bedenken. Als Zernike campus bijvoorbeeld geheel rookvrij wordt verklaard, omdat ook het aanbieden van rookhokjes als facilitatie wordt gezien, dan moeten rokers helemaal van het terrein af lopen. Dat kan toch niet de bedoeling zijn” zegt Täuber.

Dubbele moraal

Groningen rookvrij is een goed initiatief volgens Täuber, maar als je kijkt naar wie er rookt dan zie je dat dat disproportioneel veel mensen uit een lage socio- economische statusgroep zijn. “Dan zeg je dus heel kort door de bocht: de arme mensen van Groningen mogen niet meer meedoen. Die moeten we weren uit de stad. Dat is toch niet wat je wilt.”

Het is volgens haar beter om naar de rokers te kijken als mensen met een verslaving. “Ik vind het krom dat een overheid dingen verkoopt die verslavend zijn en vervolgens tegen die verslaafde mensen zegt: jij mag niet meer mee doen.”

De overheid hanteert een dubbele moraal door aan de ene kant accijns te heffen en de staatskas zo te vullen en door aan de andere kant te zeggen: roken mag niet. Volgens Täuber zou de overheid eigenlijk moeten zeggen: wij faciliteren die verslaving, dus moeten we ook faciliteren dat die mensen zich kunnen handhaven of dat ze kunnen afkicken. Dit zou de overheid ook helpen om als minder hypocriet gezien te worden.

Ik rook maar ik bijt niet

Täuber staat 100 % achter de besluiten die gemaakt worden ten aanzien van het rookbeleid, maar vindt wel dat je mensen die verslaafd zijn niet kunt wegzetten als een paria. Je moet een goede manier vinden om ze aan te spreken. Dat betekent: niet van bovenaf en respect voor elkaar houden. Dus niet zeggen: Je mag nergens meer roken en jullie zoeken het maar uit. Maar met de rokers samen nadenken over een oplossing. Täuber noemt de antirookcampagne van onder andere de GGD en de Aletta Jacobs School of Public Health een goed voorbeeld van hoe het ook kan. De slogan is: ik rook maar ik bijt niet. Zo blijf je volgens haar de mens achter de roker zien en zo word je aangemoedigd om met elkaar in gesprek te blijven gaan.

Iedereen in zijn eigen bubbel

Wat een grote rol speelt volgens Täuber is dat wij niet zo goed in staat zijn om uit onze bubbels te stappen. Zowel de gezondheidsprofessional als de gemeenteambtenaar hebben goede bedoelingen. Volgens haar realiseren ze zich vaak niet genoeg dat ze zelf onderdeel zijn van een andere groep dan de groep die ze willen aanspreken op hun gezondheidsgedrag. Ze worden gezien als een groep met meer macht en die macht wordt soms als bedreigend ervaren. “Dan krijg je reacties als: ‘wie ben jij eigenlijk om me iets op te leggen? Je hebt totaal geen weet van mijn leven en tegen welke problemen ik aan loop en dan ga jij me vertellen dat ik elke avond gezond moet koken, terwijl ik niet eens weet hoe ik de huur moet betalen’.”

Op je buik voor gezonde havermout

Moet de overheid niet gewoon de verantwoordelijkheid op zich nemen en zorgen dat de producten niet meer te verkrijgen zijn, in plaats van de verantwoordelijkheid bij de burgers te leggen om ze niet te kopen? Täuber is het daar helemaal mee eens. Ze legt uit: “Als de overheid zegt dat iedere burger zelf verantwoordelijk is voor zijn gezondheid zie je vaak dat men automatisch gaat denken dat het de eigen schuld is van rokers of van mensen die te dik zijn. De overheid is dan niet meer verantwoordelijk en kan op een legitieme manier zeggen: dat zal ons worst wezen. We gaan dat voedselaanbod niet reglementeren, je zoekt het zelf maar uit.” Dit heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat het suikerbeleid in Europa is versoepeld. Er zijn veel meer goedkope producten waar te veel suiker inzit. Mensen moeten zelf uit dat enorme aanbod de goede producten filteren.

Täuber noemt een voorbeeld: “Als ik havermout wil eten dan moet ik, als ik de gewone, doodnormale havermout wil pakken, daarvoor bijna op mijn buik gaan liggen om erbij te komen.”

Normaal is altijd het normaal van degene met macht

Ik vraag haar of ze verwacht dat er nu weer meer overheidscampagnes zullen komen over een gezonde levensstijl door de corona-epidemie. Dat beaamt ze onmiddellijk. Ze vreest hierbij niet zozeer de campagne als wel de boodschap. “Als er wordt gezegd dat er veel mensen op de intensive care liggen met overgewicht dan zit daar ook een impliciete schuldtoewijzing in en die is volgens mij niet altijd legitiem. En die leidt ook nergens toe. Ook hier is het zo dat het niet voor iedereen is weggelegd om zijn gezondheidsrisico’s te minimaliseren door aan zijn leefstijl te werken. Ik hoop voor mezelf dat dit inzicht ook doorsijpelt in de adviezen aangaande corona maar ik ben sceptisch. Ik vrees dat we in no time terug naar normaal zijn en normaal is altijd het normaal van degene met macht geweest.”