Kampcommandant Gemmeker jarenlang bevreesd voor nieuwe rechtszaak

Hij was het vriendelijke gezicht van het nazi-kwaad: Albert Gemmeker, commandant van kamp Westerbork. Hij staat te boek als een correcte commandant, die volhield niet geweten te hebben wat er met de joden in kampen als Auschwitz gebeurde. Hij kwam weg met een milde straf, maar werd later in Duitsland nog lange tijd onderzocht door Justitie. De bekende journalist/tv-maker/schrijver Ad van Liempt heeft nu een biografie geschreven over Gemmeker. Hij plaatst tal van kritische kanttekeningen bij het Duitse naoorlogse onderzoek. Van Liempt promoveert op 9 mei aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Kort gestraft

De voormalige kampcommandant Gemmeker was na zijn straf in Nederland al in 1951 als vrij man terug in zijn geboortestad Düsseldorf. Opvallend snel. ‘Gemmeker heeft een relatief milde straf gekregen, omdat hij een correcte indruk had gemaakt, volhield niets te hebben geweten van de vernietigingskampen, en omdat hij als Duitser jarenlang met de nazi-leer was geïndoctrineerd,’ legt Van Liempt uit.

Angst voor nieuwe berechting

In Duitsland heeft Gemmeker nog 31 jaar in vrijheid geleefd. De Duitse justitie heeft evenwel vanaf 1959 zeventien jaar onderzoek gedaan naar zijn medeplichtigheid aan massamoord op 80.000 joden die onder zijn bewind naar de vernietigingskampen zijn gedeporteerd. Hij heeft jarenlang in angst gezeten voor een nieuwe berechting. ‘Zijn angst is onze grootste troost geweest,’ aldus een van Gemmekers dochters tegen Van Liempt. Gemmeker heeft altijd volgehouden dat hij het lot dat hun wachtte niet kende. Van Liempt kan daarover geen definitief uitsluitsel geven: ‘Ik heb in mijn onderzoek sterke aanwijzingen gevonden van het tegendeel, maar geen absolute bewijzen.’

Niet vervolgd

In 1976 werd hij uiteindelijk buiten vervolging gesteld. Van Liempt plaatst tal van kritische kanttekeningen bij het Duitse onderzoek. Opmerkelijk is dat de toenmalige onderzoeksrechter, die Gemmeker twaalf kaar verhoorde, tegen Van Liempt heeft gezegd dat hij vond dat de voormalig commandant voor de Duitse rechter had moeten worden gebracht. Hij had echter geen invloed op de beslissing van het openbaar ministerie om dat niet te doen.

Koude man

Gemmeker had bij sommigen de reputatie van een correcte commandant, maar daar blijft in de biografie van Van Liempt niet veel van over. ‘Hij heeft mensen in de deportatietrein laten zetten omdat ze hun pet niet voor hem afnamen, of als represaille voor een vluchtpoging van een barakgenoot. Hij was koud en meedogenloos, gehoorzaamde zijn superieuren tot in het absurde en had er geen moeite mee zieken en gebrekkigen in veewagens naar de kampen te deporteren.’

Leugenachtig

In het kader van zijn onderzoek sprak de auteur ook met twee dochters en een kleindochter van Gemmeker. Zij hebben hem niet langdurig meegemaakt, omdat Gemmeker al vroeg van hun moeder scheidde. Maar ze trekken zijn geloofwaardigheid wel in twijfel, vertelt Van Liempt. ‘Gemmeker legde op allerlei momenten leugenachtige verklaringen af. Zo hield hij vol dat hij in zijn tijd bij de Gestapo in Düsseldorf nooit iets met anti-joodse acties te maken had, wat volgens insiders onbestaanbaar is. Hij verzweeg zijn verleden als kampcommandant toen hij na zijn vrijlating gedenazificeerd wilde worden. Toen er een document opdook waaruit bleek dat hij met zijn superieuren had vergaderd in aanwezigheid van de logistiek organisator van de moord op de joden, Adolf Eichmann, ontkende hij glashard aanwezig te zijn geweest.’

Curriculum vitae

Ad van Liempt was onder meer plv. chef binnenland bij NOS Journaal, eindredacteur bij NOS Laat en mede-oprichter van de tv-programma’s Andere Tijden en Andere Tijden Sport. Hij was ook eindredacteur van de tv-documentaireserie De Oorlog. Van Liempt won een Zilveren Nipkowschijf voor zijn gehele tv-werk. In het boek Kopgeld beschrijft hij hoe Nederlandse politiemensen in 1943 voor een premie joden opspoorden en verraadden.  

Meer informatie

• Gemmeker. Commandant van kamp Westerbork verschijnt in handelsuitgave bij Uitgeverij Balans.
• Op 4 mei zendt de NOS om 21.00 uur op NPO 2 een documentaire uit: ‘Albert Gemmeker, commandant van kamp Westerbork’.
• Contact/interviewverzoeken graag via Eva Schaap, Uitgeverij Balans