Hulp bij de opvoeding vertraagt veroudering bij vogelvrouwen

De zeldzame Seychellen rietzanger leeft in groepen. In elke groep bevinden zich één dominant mannetje en één dominant vrouwtje die zich voortplanten. Als er in de groep helpers zijn die assisteren bij het broeden en voeren van de jongen, verouderen de dominante vrouwtjes minder snel en leven ze langer. Dit blijkt uit onderzoek van biologen van de Rijksuniversiteit Groningen en van de universiteiten van East Anglia, Leeds, Sheffield en Wageningen. De resultaten, gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Communications, laten zien hoe gemeenschappelijke zorg voor nageslacht kan zorgen voor een langere levensverwachting. Dit komt ook voor bij andere diersoorten, inclusief de mens.

De Seychellen rietzanger komt voor op het eilandje Cousin in de Indische Oceaan, dat niet meer dan 500 bij 700 meter groot is. Vijftig jaar geleden was er nog maar een handjevol van deze vogels over, maar beschermingsmaatregelen hebben gezorgd voor een spectaculair herstel van de soort. Er zijn inmiddels ook populaties op vier nabijgelegen eilanden gesticht door daar vogels uit te zetten. “Op Cousin zijn nu ongeveer honderd territoria van broedende vogels, elk met een dominant mannetje en vrouwtje en enkele ondergeschikte vogels. Dat zijn vaak nakomelingen van het dominante paar”, vertelt RUG-bioloog dr. Martijn Hammers, de eerste auteur van het artikel.

Binnen een groep die een territorium heeft, kunnen sommige vogels – doorgaans vrouwtjes – het dominante vrouwtje helpen bij de broedzorg. “Niet alle dominante vrouwtjes krijgen hulp”, legt Hammers uit. Daarom is de Seychellen rietzanger zeer geschikt voor onderzoek naar het effect van hulp bij de broedzorg op de veroudering van de dominante vogels.

Telomeren

Al sinds de jaren ’90 zijn vrijwel alle rietzangers op Cousin voorzien van gekleurde ringen, zodat ze langdurig te volgen zijn. Hammers en zijn collega’s gebruikten gegevens over de vogels die in een periode van vijftien jaar zijn verzameld. Daarnaast maten ze veranderingen in de lengte van de telomeren, als maat voor veroudering. Telomeren bestaan uit een zich herhalend DNA-patroon aan de uiteinden van chromosomen, dat korter wordt als reactie op stress. Verkorting van de telomeren is een teken van veroudering. Uit eerder onderzoek is bekend dat bij de Seychellen rietzanger de lengte van de telomeren de kans op overleven voorspelt.

Hulp bij broedzorg

“Onze analyse laat zien dat bij dominante vrouwtjes die hulp krijgen, de telomeren minder snel korter worden dan bij vogels die geen hulp bij de broedzorg krijgen. Daarnaast overleven oudere dominante vrouwtjes die hulp krijgen langer”, vat Hammers de resultaten samen. Dominante mannetjes lijken minder voordeel te hebben van de hulp, mogelijk omdat zij veel minder energie investeren in de broedzorg. Hammers en zijn mede-onderzoekers ontdekten dat er een positieve feedback is: “Vogels die meer hulp krijgen, verouderen langzamer en leven langer. Maar oudere vogels krijgen ook meer hulp.” De hulp komt vaak van dochters van het dominante vrouwtje. Op die manier helpen zij hun moeder om genetisch nauw verwante broertjes en zusjes groot te brengen en hebben ze er zelf ook voordeel van.

Levensduur verlengend

Het onderzoek laat zien dat gemeenschappelijke zorg voor het nageslacht de levensduur van individuen kan verlengen. “Al moet ik daarbij aantekenen dat we alleen naar effecten binnen één generatie hebben gekeken, niet naar effecten tussen generaties.” Toch durft Hammers te zeggen dat hiermee een hypothese wordt ondersteund die al lang bestaat – namelijk dat gemeenschappelijke zorg, zoals dat ook bij mensen plaatsvindt, de kosten van het opvoeden van jongen vermindert en de negatieve gevolgen van veroudering vertraagt. “Het biedt ook een verklaring waarom socialere diersoorten doorgaans langer lijken te leven”, concludeert Hammers.

Referentie

• Martijn Hammers, Sjouke A. Kingma, Lewis G. Spurgin, Kat Bebbington, Hannah L. Dugdale, Terry Burke, Jan Komdeur and David S. Richardson: Breeders that receive help age more slowly in a cooperatively breeding bird. Nature Communications, 21 maart 2019. DOI: 10.1038/s41467-019-09229-3