Kou in de lucht

Door de kou, tegen de wind in, fiets ik door de Groninger binnenstad. Handschoenen ben ik vergeten en mijn handen koelen snel af. Mijn autonome zenuwstelsel heeft de boodschap ontvangen dat ik het koud heb en grijpt in: de bloedvaten in mijn huid vernauwen zich en de zweetklieren worden gedeactiveerd. Mijn hoofd en romp blijven warm en beschermd.

_{Tekst: Annemieke van der Kolk, afd. Communicatie RUG / Foto's: Daniël Houben}

Thermosensoren

Niet dat ik me van dit alles bewust ben. Hiske van Duinen, fysioloog aan de Medische Faculteit van de RUG, legt me haarfijn uit wat er gebeurt in het lichaam van warmbloedige dieren, waaronder mensen, als het wordt blootgesteld aan kou. ‘Op je huid en in je hersenen zitten thermosensoren die de temperatuur van je bloed en je huid meten en doorgeven aan het thermocentrum’, legt Van Duinen uit. ‘Dit regelcentrum vergelijkt de gegevens met de streeftemperatuur van je lichaam op dat moment. Is de temperatuur te laag, dan zorgt het thermocentrum ervoor dat de bloedvaten van je huid worden dichtgeknepen en dat je minder gaat zweten.’ De kostbare warmte die ik via mijn huid verlies en ook continu uitadem, blijft op deze manier zo veel mogelijk bewaard om mijn romp en hoofd warm te houden, de meest essentiële onderdelen van mijn lichaam.

Koudestress

Bij plotselinge hevige kou, denk aan een nieuwjaarsduik, doet het autonome zenuwstelsel er nog een schepje bovenop. ‘Dat is vrij intens inderdaad’, lacht Van Duinen. 'In die situatie heb je waarschijnlijk te maken met een algehele stressrespons. Je zenuwstelsel stuurt dan noradrenaline en adrenaline naar je bloed, waardoor niet alleen je bloedvaten zich nog meer vernauwen, maar ook je hartslag omhoog gaat en je sneller gaat ademen.’

Afslanken door kou?

Stel dat we toch nog een koude winter krijgen met een paar weken achter elkaar vorst? ‘Dan komt je schildklier in actie’, stelt Van Duinen me gerust. ‘Die bepaalt hoeveel activiteit er is in je cellen. Bij de verbranding van voedingsstoffen in je lichaam komt energie vrij. Een deel van die energie wordt omgezet in warmte. Hoe meer actie in de cellen, hoe meer warmte. Heb je langere tijd te maken met kou, dan zal je schildklier actiever worden zodat er meer warmte vrijkomt in je lichaam.’ En, voor sommigen misschien een prettige bijkomstigheid, je verbrandt ook meer calorieën.

Advies voor de kou

Kom je in een sneeuwstorm terecht, raak je je jas kwijt tijdens een avondje stappen of word je op een andere manier door kou overvallen? ‘Probeer dan zo weinig mogelijk huidoppervlak bloot te stellen aan de buitenlucht. Dus trek je capuchon of anders je trui over het hoofd en blijf bewegen. Ga rustig wandelen, als het even kan met de wind mee. Zorg ervoor dat je niet gaat zweten. Ben je te moe om te blijven bewegen, maak jezelf dan zo klein mogelijk, als een bolletje. En dan maar hopen dat er iemand langskomt die je warmte kan geven’, glimlacht Van Duinen.

Fascinatie voor fysiologie

Dat Van Duinen gefascineerd is door het menselijk lichaam, is duidelijk. ‘Ik studeerde biologie en vond het menselijk lichaam al snel interessanter dan planten. Wat me vooral boeit is hoe alles in het lichaam elkaar beïnvloedt.’ Van Duinen deed haar PhD in medische fysiologie en streek na postdocs in Sydney en Stockholm neer in Groningen. Er kwam een plek vrij als docent fysiologie, een kans die ze met beide handen aangreep. ‘In de fysiologie gaat het om de hele mens, niet alleen om een specifiek onderdeel. Ik hoop dat mijn studenten, als ze zich als arts hebben gespecialiseerd, terugdenken aan de colleges fysiologie waar ze hebben geleerd dat alles met elkaar samenhangt in het lichaam.’

Warmte in de kou

Zelf houdt Van Duinen meer van warmte. Wat dat met het lichaam doet, weet ze ook heel goed en als beachvolleyballer ondervindt ze het regelmatig aan den lijve. Bij extreme hitte kunnen organen kunnen zelfs uitvallen, vertelt ze. Misschien moet ik haar daar deze zomer uitgebreider naar vragen, denk ik als ik terugfiets. Het is nog steeds koud. Maar de wetenschap dat mijn lijf precies weet wat het moet doen om mij warm te houden, geeft me een goed gevoel, en een beetje extra warmte.