Consumenten onvoldoende beschermd door ‘financiële bijsluiters’

Informatiedocumenten bij complexe financiële producten schieten hun doel voorbij, waardoor mensen nog steeds veel risico lopen op financiële verliezen. Dat concludeert Carien de Jager op basis van haar onderzoek waarop ze 20 september promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens De Jager zijn ‘financiële bijsluiters’ ongeschikt om consumenten te beschermen en verwacht de overheid er te veel van.

Complexe financiële producten zijn combinatieproducten waarbij belegd wordt, zoals beleggingsfondsen en levensverzekeringsovereenkomsten met een beleggingscomponent. Een groot deel daarvan is ongeschikt voor consumenten. Ook het leveren van informatie helpt daar weinig aan, volgens De Jager. Ze onderzocht tien verschillende Nederlandse, Duitse, Engelse en Europese informatiedocumenten.

Informatie helpt weinig

De Woekerpolis- en Effectenleaseaffaires zijn spraakmakende voorbeelden waarbij veel mensen geld verloren door financiële producten die ze niet begrepen. De overheid wil consumenten beter beschermen tegen zulke situaties en heeft informatiedocumenten verplicht gesteld bij financiële producten. In Nederland is bijvoorbeeld in 2001 De Financiële Bijsluiter geïntroduceerd, in 2018 vervangen door het Key Information Document. Carien de Jager onderzocht of zulke bijsluiters consumenten daadwerkelijk helpen om de producten beter te begrijpen en betere beslissingen te nemen. Haar conclusie: informatie verstrekken over financiële producten helpt maar weinig.

Geen rationele beslissingen

Volgens De Jager worden consumenten niet op een juiste manier aangesproken. ‘De informatie past niet bij de hedendaagse inzichten over consumenten. Een consument is namelijk geen computer waar informatie in gaat en waar automatisch een goede beslissing uit komt. Consumenten kunnen irrationeel zijn en fouten maken. Informatie geven past niet bij zulk gedrag: voor het begrijpen van informatie is namelijk rationaliteit vereist.’

Onbegrijpelijke teksten en ongemotiveerde mensen

De bijsluiters zijn bovendien vaak niet begrijpelijk: te veel technische termen, lange zinnen, moeilijke woorden. Volgens De Jager kan de informatie begrijpelijker gemaakt worden, bijvoorbeeld met eenvoudig taalgebruik en plaatjes in plaats van tekst. Maar ze betwijfelt of betere documenten wél bijdragen aan de vergelijkbaarheid van financiële producten. Ze zet haar vraagtekens bij het middel op zich. ‘Je kunt consumenten niet veranderen. Voor een grote groep mensen speelt informatie helemaal geen rol bij het nemen van een beleggingsbeslissing. Ook blijken consumenten vaak niet gemotiveerd om zich in financiële producten te verdiepen. Daarnaast ontbreken vaak de kennis en vaardigheden om de producten te begrijpen.’

Niet afschaffen, wel extra maatregelen

Informatiedocumenten zijn dus niet het geschikte middel om complexe financiële producten begrijpelijk en vergelijkbaar te maken. Moeten ze dan maar afgeschaft worden? De Jager: ‘Informatiedocumenten kúnnen van toegevoegde waarde zijn. Anders dan marketingmateriaal zijn ze een objectieve bron van informatie. Ik pleit dus niet voor het afschaffen ervan. Maar wetgevers moeten geen al te hoge verwachtingen hebben. Er moet niet onevenredig veel geld, tijd en energie besteed worden aan zo’n beperkt effectief middel. Dit wordt al meer dan dertig jaar op Europees en nationaal niveau zonder succes gedaan. Voor echte consumentenbescherming moet je verder kijken.’ Alternatieven hebben echter weinig kans van slagen, verwacht De Jager. ‘Een informatiedocument is voor de politiek heel gemakkelijk. Alternatieve oplossingen die verder gaan, zoals een verbod op bepaalde producten, zullen al snel op weerstand stuiten bij diverse partijen.’

Voor meer informatie

Carien de Jager