Goedbedoelde overheidscampagnes splijten onze samenleving

Goedbedoelde boodschappen om mensen over te halen vooral gezond te leven splijten de samenleving in winnaars die het ‘goed’ doen en verliezers die niet aan de norm voldoen. De voortdurende nadruk vanuit de overheid op gezondheid en leefstijl leidt tot een nieuwe sociale norm (‘gij zult gezond en verantwoord leven’) die mensen ongewild tegen elkaar opzet. Burgers die aan de norm voldoen, bijvoorbeeld niet-rokers of sporters, stigmatiseren groepen die níet aan de norm voldoen, zoals rokers of mensen met overgewicht. De ‘winnaars’ voelen zich minder solidair met de ‘verliezers’ en denken positiever over ongelijke behandeling van beide groepen.

Dat concludeert dr. Susanne Täuber van de Rijksuniversiteit Groningen op basis van vier studies onder ruim 1500 deelnemers. Zij onderzocht de invloed van moraliserende gezondheidscampagnes op mensen die al aan de norm voldoen. ‘In overheidscampagnes is de boodschap voortdurend: iedereen heeft een eigen keuze, je hebt controle over jouw gedrag. Het resultaat daarvan - zie jij er slank en gezond uit, ben je ziek of enorm fit? - wordt rechtstreeks gekoppeld aan jouw inzet. Een moeder die net bevallen is en haar oude figuur nog niet helemaal terug heeft, wordt daarop aangekeken. In de ogen van de groep die al aan de norm voldoet, moet die moeder wel lui zijn, te veel eten of geen discipline hebben.’ Het onderzoek van Täuber is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Frontiers in Psychology.

Nare dynamiek

In haar streven naar een zelfredzame participatiesamenleving brengt de overheid onbedoeld een nare dynamiek teweeg, waarschuwt Täuber. Groepen groeien uit elkaar als twee continenten die steeds verder uit elkaar drijven. ‘Niemand van ons wil intolerant zijn of anderen stigmatiseren. Maar mensen die aan de huidige gezondheidsnorm voldoen gaan onbewust denken: ik doe goed mijn best, waarom doe jij dat niet? Omdat jij ongezond eet of onvoldoende beweegt, veroorzaak jij extra kosten voor onze samenleving. Het geld dat de overheid aan jou uitgeeft omdat jij zo dik bent, komen wij tekort bij onze scholen.’

Groningen Rookvrij sluit bevolkingsgroep buiten

Kijk eens om je heen, zegt Täuber. Overal in onze stad duiken bordjes op van de Rookvrije Generatie. ‘Natuurlijk is het een hele mooie ambitie om Groningen rookvrij te maken. Maar met die goedbedoelde ambitie jaag je onevenredig veel arme burgers de binnenstad uit, want in die bevolkingsgroep zijn rokers oververtegenwoordigd. Politici en belangengroepen staan daar nu totaal niet bij stil.’

Nuance en fingerspitzengefühl

De huidige overheidscommunicatie roept onbewust de vraag op of iemand een ‘goed’ mens is of niet. Dat moet dringend veranderen, vindt Täuber. ‘Ik begrijp dat overheden streven naar gezondere burgers en ik zie dat veel burgers zelf ook graag bewust willen leven. Maar het verkondigen van die boodschap moet met nuance en fingerspitzengefühl gebeuren. Wie door een morele bril naar de werkelijkheid kijkt, ziet alleen nog mensen die goed bezig zijn en mensen die slecht bezig zijn. Daar vrees ik voor. Dat we in een hele nare samenleving terecht komen terwijl niemand dat zo heeft gewild. Het is zaak gezamenlijk na te denken hoe die goedbedoelde gezondheidscampagnes beter kunnen.’

Meer informatie

• Bekijk de vollegdige publiactie in Frontiers in Psychology: Moralized Health-Related Persuasion Undermines Social Cohesion

________________________________________________
> Meer nieuws van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde
> FEB-experts in de media