Roelien Bastiaanse: ‘Als ik niet oplet, dan kan iemand straks misschien niet meer praten.’

Op 15 januari start de MOOC Language Testing During Awake Brain Surgery. Lees het interview met Roelien Bastiaanse, hoogleraar neurolinguïstiek en ‘lead educator’ van de cursus.

Roelien Bastiaanse verontschuldigt zich voor haar trage tempo als ze aan komt lopen door de gangen van het Groningse Harmoniegebouw. Ze loopt op krukken na een valpartij met haar fiets op het gladde wegdek. ‘Ik had code oranje niet meegekregen’, zucht ze. Bastiaanse ontvangt ons in haar kantoor, waar een opvallend schilderij hangt: ‘Dat zijn James Parkinson en Paul Broca’, legt ze uit. ‘Parkinson kennen we als naamgever van de neurologische aandoening die hij als eerste omschreef en Broca heeft ontdekt dat vooral de linkerhersenhelft belangrijk is voor taal.’

_{Tekst: Annemieke van der Kolk / Communicatie RUG}

Gegrepen door de taalwetenschap

Dat Bastiaanse hoogleraar neurolinguïstiek zou worden was geen vooropgezet plan. ‘Eigenlijk wilde ik medicijnen studeren, maar na een brommerongeluk en de nasleep daarvan had ik even genoeg van het medische circuit.’ Ze besloot Nederlands te gaan studeren in Amsterdam om daarna les te kunnen geven. Maar het liep anders: ‘Ik werd gegrepen door de taalwetenschap en in Amsterdam kreeg ik het vak patholinguïstiek, over taalstoornissen en de hersenen. Een prachtig vak en een leuke docent. Zo werd mijn interesse in afasie gewekt, een taalstoornis die veroorzaakt wordt door hersenletsel.’

Nieuwe ontwikkelingen in taaltesten

Na haar studie werkte Bastiaanse zeven jaar als klinisch linguïst bij een afasieteam in een revalidatiecentrum in Enschede. ‘Daar viel mij op dat er heel weinig met werkwoorden werd gedaan bij de taaltesten voor afasiepatiënten. Werkwoorden oproepen is voor hen veel moeilijker dan zelfstandige naamwoorden. Dan heb je nog de vervoeging, de woordvolgorde, er komt zoveel bij kijken. In die tijd deed ik nog niet zoveel aan onderzoek. Totdat Frans Zwarts, oud-rector magnificus en destijds hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de RUG, mij een positie aanbood in Groningen. Maar daarvoor moest ik wel promoveren. Zo ben ik onderzoeker geworden. Ik ben mij gaan specialiseren in het gebruik van werkwoorden in afasietesten en geef nu colleges over hoe je zo’n taaltest moet ontwikkelen. Ik vind het prachtig dat dankzij ons Groningse onderzoek ook werkwoorden worden meegenomen in afasietesten.’

Awake brain surgery

Het testen van werkwoorden gebeurt nu ook tijdens wakkere hersenoperaties, de ‘awake brain surgeries’. Ook dat is te danken aan de onderzoekgroep van Bastiaanse. ‘Maar’, zegt ze, ‘ik vind het belangrijk om te vertellen dat ik zoiets niet alleen voor elkaar krijg. Ik heb heel veel steun van mijn collega’s. Neurolinguïst Roel Jonkers bijvoorbeeld neemt veel werk van mij over, ook op het gebied van onderwijscoördinatie. Zonder anderen red je het nooit.’ Dit geldt ook voor het maken van de MOOC (een Massive Open Online Course) in Language Testing During Awake Brain Surgery. Bastiaanse spreekt er heel enthousiast over en vindt het mooi dat ze bij het maken van de training zo goed kon samenwerken met zowel medici als techneuten. ‘We zijn dichter bij elkaar gekomen.’

Elektrische prikkels in de hersenen

Bastiaanse heeft de taaltest zelf ook afgenomen tijdens wakkere hersenoperaties. Ze doet dat niet standaard, maar wel als invaller. ‘De chirurg probeert een tumor in de hersenen weg te snijden zonder de taalgebieden te beschadigen. Tijdens het testen worden elektrische prikkels gegeven aan de gebieden in de hersenen waar mogelijk taal ligt opgeslagen. Geeft de patiënt een fout antwoord op het moment dat de prikkel wordt toegediend, dan zit daar een taalgebied en moet de chirurg daar dus niet gaan snijden. Soms betekent dat dat een tumor deels moet blijven zitten om te voorkomen dat iemand zijn taalvermogen kwijtraakt. ‘Ik vond het de eerste keer een beetje eng, maar het was vooral fascinerend om mensenhersenen te zien. Heel indrukwekkend. Je krijgt ook echt een band met de patiënt tijdens die operatie. Dat komt door de enorme verantwoordelijkheid die je voor die persoon hebt. Als ik niet oplet, dan kan iemand straks misschien niet meer praten. De mate van samenwerking binnen zo’n operatieteam is ook geweldig. Iedereen doet zijn taak. Niemand daar is beter dan iemand anders, want als we niet samenwerken, gaat de patiënt dood.’

Academisch geschoolde logopedisten

Samenwerken blijkt heel belangrijk te zijn in het werk van Bastiaanse. Bijzonder trots is ze op de ontwikkeling van het masterprogramma in samenwerking met de opleiding logopedie van de Hanzehogeschool in Groningen: Speech and Language Pathology. ‘Voor logopedie heb je veel linguïstische kennis nodig en die kunnen wij bieden. Er is sprake van echte integratie: we gaan samen lesgeven en academisch geschoolde logopedisten opleiden die patiënten mogen behandelen. Daarin zijn we in Groningen uniek, want als academicus mocht je tot nu toe geen patiënten behandelen. En de opleiding wordt ook gebruikt als nascholing voor logopedisten.’ Binnenkort zal Bastiaanse deels in Moskou werken. ‘Daar zetten we een onderzoeksprogramma op samen met de Higher School of Economics. Dan zijn dan we dus kennis aan het exporteren die aan de RUG is verworven.’

Trotse moeder

‘De toekomst van de neurolinguïstiek? Er wordt steeds meer gewerkt met apps, serious gaming, virtual reality… We zijn nu bezig met de ontwikkeling van afasietesten op een tablet. Dan is de tijd van logopedisten met een multomap op schoot voorbij’ glimlacht ze. ‘Ook gaan we meer andere talen onderzoeken. We hebben hier steeds meer internationale studenten en promovendi die straks op hun eigen taalgebied expertise hebben. We hebben een internationale gemeenschap opgebouwd, verspreid over de hele wereld. Ja, dan voel je je een trotse moeder.’