Te weinig bewijs voor relatie onderwijskwaliteit en schoolgrootte

Een review naar het effect van kleine scholen op leerlingen, de school en de lokale omgeving.

Krimp is de realiteit

Vooral scholen in dunbevolkte gebieden hebben te maken met dalende leerlingaantallen, door een combinatie van ontgroening en een trek naar de stad. Dat heeft belangrijke gevolgen voor een school: het leidt tot verkleining van het budget (doordat financiering deels gebaseerd is op leerlingaantallen), een kleiner team en klassen waarin twee of meer leerjaren worden gecombineerd. Er zijn zorgen over het effect van kleine, krimpende scholen op de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Eén van de manieren om met krimp om te gaan is het verhogen van het minimumaantal leerlingen waarbij een school mag blijven bestaan, zoals voorgesteld door de Onderwijsraad. De belangrijkste onderbouwing die hiervoor wordt gegeven, is de bevinding van de Inspectie van het Onderwijs dat kleine scholen met minder dan honderd leerlingen iets vaker (zeer) zwak zijn. Het is echter belangrijk om de aanname dat kleine scholen negatieve effecten hebben op de ontwikkeling van leerlingen te staven met empirisch bewijs.

Geen conclusie over effect op leerlingprestaties

Op basis van een review van 32 internationale artikelen uit peer-reviewed tijdschriften kan geen conclusie getrokken worden over het effect van kleine scholen op leerprestaties: er is te weinig (geschikt) onderzoek om iets over deze relatie te kunnen zeggen. Ook naar kleine scholen en sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen is weinig onderzoek verricht. Het beschikbare onderzoek lijkt niet te wijzen op een negatief effect: er zijn aanwijzingen dat leerlingen zelfstandiger en hulpvaardiger zijn door de eisen die een combinatieklas aan hen stelt. Daarnaast zouden leerlingen vaker verticale vriendschappen hebben, die niet per se minder zijn dan vriendschappen met leeftijdsgenoten. Thema’s die wel duidelijk uit de review naar voren komen zijn de professionele isolatie van leerkrachten en schoolleider, beperkte expertise binnen het team en het gebrek aan tijd voor goed (onderwijskundig) leiderschap. Deze specifieke problemen van kleine teams op kleine scholen vormen een risico voor de onderwijskwaliteit.

Leerlingaantal geen reden voor sluiting

Met deze review wordt een gebrek aan onderzoek naar de relatie tussen schoolgrootte en de cognitieve en niet-cognitieve ontwikkeling van leerlingen gesignaleerd. De discussie over kleine scholen zou gebaat zijn bij meer vergelijkend onderzoek op dit gebied. Het onderzoek biedt geen onderbouwing voor de aanname dat scholen uit minimaal honderd leerlingen moeten bestaan om de onderwijskwaliteit te kunnen garanderen. De grootte van het leerkrachtenteam lijkt een risico te zijn: in een klein team hebben leerkrachten minder collega’s met specifieke expertises om mee te overleggen en ideeën op te doen, is er minder tijd en geld voor professionaliseringsactiviteiten en heeft de schoolleider meer onderwijs- en organisatorische taken, wat ten koste kan gaan van het (onderwijskundig) leiderschap. Een manier om deze problemen het hoofd te bieden is samenwerkingsverbanden aan te gaan met andere scholen, zoals in Engeland veel gebeurt. Het lijkt verstandig om in (beleids)reactie op krimp vooral in te zetten op versterking van het team en om besluiten over de sluiting van scholen te baseren op de opbrengsten die zij realiseren in plaats van op andere criteria, zoals leerlingaantallen.

Dr. M.I. Deunk, GION, m.i.deunk@rug.nl , GION, Rijksuniversiteit Groningen