Toeval bepaalt ons hele leven

Kleine kansen spelen een grote rol in ons dagelijks leven. Zo spelen we mee met de Lotto en sluiten we allerhande verzekeringen af, omdat we kleine kansen moeilijk kunnen inschatten. Ook in de wetenschap is kansrekening een belangrijke theorie. “Omdat kansrekening zo alom tegenwoordig is, is het belangrijk haar grondslagen kritisch te onderzoeken,” aldus Sylvia Wenmackers. Ze promoveert 2 mei 2011 op dit onderwerp aan de Rijksuniversiteit Groningen in de wijsbegeerte.

Wenmackers heeft al een doctorstitel op zak: in 2008 promoveerde ze aan de universiteit van Hasselt (België) in de natuurkunde. Na een jaar als postdoctoraal onderzoeker, stapte ze over naar de wetenschapsfilosofie. Ze schreef haar tweede proefschrift in één jaar tijd, hetgeen uitzonderlijk snel is. Zelf zegt ze hierover: “Als promovendus moet je niet enkel specialistische kennis verwerven en daar een eigen bijdrage aan leveren, maar moet je ook heel wat andere vaardigheden verwerven: presenteren op congressen, efficiënt literatuur opzoeken, samenwerken met collega’s en wetenschappelijke artikelen schrijven. Dit kost tijd. Ook ik heb die zaken al doende moeten leren, maar zo'n tweede keer gaat het allemaal veel vlotter.”

Kans gelijk aan nul niet onmogelijk

De grondslagen van het begrip waarschijnlijkheid interesseert Wenmackers zeer: “De standaard kansrekening, zoals die op de middelbare school wordt aangeleerd en ook door wetenschappers wordt gebruikt, heeft de volgende - vreemde - eigenschap: sommige gebeurtenissen krijgen kans nul toegekend, terwijl ze toch kunnen gebeuren. Als je bijvoorbeeld een eerlijke loterij met oneindig veel loten zou organiseren, heeft elk lot aanvankelijk kans nul om geselecteerd te worden. Terwijl er toch werkelijk een lot getrokken wordt. 'Kans gelijk aan nul' is dus niet hetzelfde als 'onmogelijk'. Ik vond het vreemd dat hier niemand een alternatief voor had.”

Niet bang voor wiskunde

Onze intuïtie vertelt ons dat de kans van een welbepaalde uitkomst in zo'n oneindige loterij weliswaar heel klein is, maar beslist niet nul: de kans is oneindig klein of 'infinitesimaal'. In haar proefschrift geeft Wenmackers een aanzet tot nieuwe grondslagen voor de kansrekening, gebaseerd op dergelijke infinitesimale kansen. Hiervoor is er een tak van de wiskunde nodig (de niet-standaard analyse) die buiten de reële getallen, ook nieuwe, oneindig grote én oneindig kleine getallen introduceert. Wenmackers: “Mijn opleiding als fysicus komt dus goed van pas: daarin heb ik geleerd niet bang te zijn voor wiskunde...”

Huidige bestaan berust op toeval

Hoewel de Staatsloterij vooralsnog geen oneindige loterijen organiseert, zijn infinitesimale kansen ook in ons eigen leven terug te vinden. Stel je je eigen geboortedag voor: de kans dat je leven daarna precies zo zou verlopen zoals het tot nu toe verlopen is, was oneindig klein. Toch is het zo gegaan en niet anders en hechten we veel belang aan de details van ons huidige bestaan: dat we in dit huis wonen, dat we met deze partner samen zijn, en zo verder. Wenmackers: “Oneindig kleine kansen kunnen dus grote gevolgen hebben! En zo is ook in de theoretische filosofie enige levensfilosofie nooit ver weg.”

Curriculum Vitae

Sylvia Wenmackers (België, 1980) studeerde natuurkunde aan de Universiteit Gent en verrichtte haar promotieonderzoek bij het onderzoeksproject Formele Epistemiologie, onderzoeksgroep Theoretische Filosofie, faculteit Wijsbegeerte. Het werd gefinancierd via de 'Endowed Chair' van haar promotor prof.dr.mr. Igor Douven. De titel van het proefschrift is ‘Philosophy of probability - foundations, epistemology and computation’. Wenmackers gaat verder als postdoctoraal onderzoeker in dezelfde onderzoeksgroep.

Noot voor de pers

Contact: via de afdeling Communicatie, tel. 050-363 4444, e-mail: communicatie rug.nl