Uitzichtloze situatie versterkt vechtersmentaliteit van machteloze groepen

De confrontatie aangaan met een (veel) machtiger groep brengt grote risico’s met zich mee. Toch zijn er met enige regelmaat groepen die een dergelijke strijd aangaan. Denk aan de opstanden in Tibet, de rellen in Parijs en de man op het Plein van de Hemelse Vrede. Elanor Kamans onderzocht waarom machteloze groepen deze confrontatie toch aangaan. Hoe groepen zich in conflicten opstellen hangt af van wat functioneel is. Soms is het beter om een conflict uit de weg te gaan en soms is de strijd aangaan functioneler. Kamans promoveert 8 april 2010 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Het soort conflict is volgens Kamans bepalend: ‘Als een machteloze groep fysiek wordt bedreigd kiest men al snel het hazenpad. Als er belangrijke middelen op het spel staan – denk aan olie of geld – dan gaat de groep vaak wel de confrontatie aan.’ Opvallend daarbij is dat het daarbij vaak niet om de groep in zijn geheel gaat, maar om individuen die zich zich sterk met de groep identificeren.

Uitzichtloos

Een tweede belangrijke aanleiding om toch de confrontatie aan te gaan als machteloze groep is de mate waarin er iets te verliezen valt. Sommige groepen hebben veel te verliezen als zij hun machtige tegenstander kwaad maken, terwijl andere groepen het gevoel kunnen hebben dat het toch niet erger kan worden. Kamans: ‘Als een situatie uitzichtlozer wordt, ga je zoeken naar extremere oplossingen.’ Kamans keek hierbij naar de combinatie tussen macht en aanzien: ‘Een groep die geen macht heeft, maar wel hoog in aanzien staat, zal minder snel de confrontatie aangaan dan een groep die in beide categorieën laag scoort.‘

Experiment

Om te onderzoeken hoe groepen die nog wel hoop hebben omgaan met een conflict, ontwierp Kamans een experiment waarin machteloze groepen te horen kregen dat zij gezien hun positie bijna geen kans maakten om nog te winnen. Een andere groep kreeg te horen dat zij weliswaar machteloos waren, maar dat dit zeker niet betekende dat dit ook zou resulteren in verlies. Hieruit bleek dat er wel degelijk een verschil te zien is tussen beide groepen.

Constructieve opstelling

‘Als een situatie niet uitzichtloos is, is een groep geneigd zich constructief op te stellen. Veel meer dan de groep die nauwelijks kans op succes heeft, zijn zij bereid het gesprek aan te gaan. Bij het communiceren met dergelijke zwakkere groepen zou het dus zinvol zijn om te laten merken dat hun situatie niet uitzichtloos is. Door daar rekening mee te houden creëer je een basis voor verder overleg’, meent Kamans.

Machtspositie

‘Wat hierbij wel wrang is, is dat een machtige groep die zich aangevallen voelt, juist geneigd is minder constructief te zijn. Met name als het opeens niet meer zo vanzelfsprekend is dat zij zouden winnen als het tot een confrontatie komt. Hun machtspositie komt onder druk te staan door een groep waar ze eigenlijk een beetje op neerkijken. Wat je dan ziet gebeuren is dat machtige groepen zich vijandiger gaan gedragen.

Curriculum vitae

Elanor Kamans (Veendam, 1980) studeerde psychologie in Groningen. Ze is als docent en onderzoeker verbonden aan de afdeling Sociale en Organisatiepsychologie van de RUG. De titel van haar proefschrift is: When the weak hit back: studies on the role of power in intergroup conflict. Kamans promoveert in de Gedrags- en Maatschappijwetenschappen bij prof.dr. S. Otten, prof.dr. E.H. Gordijn en prof.dr. D. Stapel.

Noot voor de pers

Contact: Elanor Kamans, tel. 050-363 7305, e-mail: e.kamans@rug.nl