Dr. Jennifer Jordan: 'Is de Code Banken een gebaar zonder inhoud?'

De Vereniging Nederlandse Banken heeft recent de ‘Code Banken’ aangekondigd. Daarin belooft de sector zich te houden aan principes van ‘prudent en duurzaam bankieren in de toekomst’. Deze moreel-ethische verklaring van de financiële sector zelf, zal volgens sociaal-psychologe Jennifer Jordan hoogstwaarschijnlijk niet leiden tot ander gedrag van bankiers. In de zelf-regulering schuilt zelfs het gevaar van verder moreel verval.

Schone schijn
Met de Code Banken zet de financiële sector onder meer een rem op beloningen en tevens wordt een eed voor bankiers ingevoerd. Jordan plaatst een reeks kanttekeningen bij de Code. Allereerst bestaat de mogelijkheid dat de maatregelen een fraai staaltje window-dressing zijn. De regulering is immers niet geheel vrijwillig ingevoerd. Er dreigde ingrijpen van de regering bij uitblijven van maatregelen vanuit de sector zelf. De Code is dus mogelijk een preventieve maatregel bedoeld om restrictievere en extern opgelegde regels te voorkomen. En nu zijn in elk geval burgers en de klanten van de banken gerustgesteld en is de minister in slaap gesust.

Immoreel gedrag
Maar zelfs als deze cynische benadering onjuist is en ervan uit wordt gegaan dat de Code Banken daadwerkelijk een waarachtige poging is om de normen in de sector te herstellen, dan nog is het zeer de vraag of deze leidt tot herijking van normen ten aanzien van eerlijkheid en risicobeheersing en gedrag dat ethisch gezien op een hoger plan staat. Uit meerdere experimenten die Jordan deed samen met haar collega's Elizabeth Mullen (Stanford University) en Keith Murnighan (Kellogg School of Management, Chicago) blijkt namelijk dat mensen handelen als moral compensators: wanneer individuen zelf vinden dat ze handelen met uitzonderlijk veel moraal, dan compenseren ze dat vervolgens door zich immoreel te gedragen, door bijvoorbeeld de mensen voor wie ze werken te bedriegen. Als in een experiment aan mensen gevraagd wordt om een situatie te beschrijven waarin ze iets deden om een ander te helpen, dan blijken deze individuen in een taak die daarop volgt vervolgens eerder te frauderen. Het lijkt er dus op dat mensen aan een dergelijk moreel hoogstaand gedrag, zoals anderen helpen, het recht ontlenen om vervolgens minder moraliteit te vertonen.

Somber
Wanneer we dit idee op de Code Banken betrekken, dan ziet het er somber uit voor de uitwerking ervan op het ethisch gedrag van de bankiers. Want als de banken de Code zien als een oprechte poging, dan zou dit er wel eens toe kunnen leiden dat een moreel superioriteitsgevoel leidt tot de overtuiging bij de bankiers dat zij recht hebben op compensatie. En dus zullen ze hebzuchtig worden op andere terreinen.
Als het allemaal nep is, dan kan alleen al de schijn van morele superioriteit de perfecte dekmantel zijn waaronder immoreel gedrag verstopt kan worden. We hebben dus dringend behoefte aan onderzoek, om daadwerkelijk te weten of en hoe onze voorspellingen uitkomen over de effecten van de Code op het feitelijke gedrag van bankiers. Een eerste poging om bankiers in dit praktijkonderzoek te betrekken is reeds in gang gezet.

Internationaal

Het gevaar van verder moreel verval zal naar verwachting verdwijnen wanneer in andere landen een gedragscode wordt ingevoerd die vergelijkbaar is met de Code Banken. Dan wordt de norm die nu nog alleen in ons land geldt, een meer algemene internationale maatstaf. Daarmee verdwijnt de impuls aan de gedragscode een morele superioriteit te ontlenen. Spoedige internationalisering van een ethische code is daarom volgens Jordan gewenst.

Curriculum Vitae

Jennifer Jordan is sinds augustus 2009 als sociaal psycholoog verbonden aan de vakgroep Human Resource Management & Organizational Behavior van de faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze behaalde in 2005 haar Ph. D. in de psychologie aan de Graduate School of Arts and Sciences van de universiteit van Yale. Haar dissertatie betrof het onderwerp 'Business experience and moral awareness: When less may be more'. Na het behalen van haar doctorstitel doceerde ze aan de Tuck School of Business, Darthmouth College (2005 – 2007). Van 2007 tot midden 2009 was ze verbonden aan de Kellogg School of Management van de Northwestern University in Chicago.

Contact:
Dr. Jennifer Jordan