Promotie: 'Menselijk gedrag bepalend voor duurzaamheid'

Smeltende poolkappen, stijgende zeespiegels, onheilprofetieën van Al Gore: opeens staan milieu en duurzaamheid weer hoog op de agenda. Maar volgens Niels Faber blijft de rol van menselijk gedrag onderbelicht. 'De techniek kan slechts een deel van de problemen oplossen,' zegt hij. Minstens zo belangrijk is de mens die de techniek moet kunnen toepassen en over de kennis moet beschikken op basis waarvan hij zijn gedrag kan verbeteren. Faber promoveert op 16 november 2006 in de Bedrijfskunde.

De geschiedenis heeft geleerd hoe dramatisch de gevolgen van menselijk gedrag kunnen zijn in combinatie met gebrek aan kennis. Als bedrijfsprocessen niet goed uitgevoerd worden, kan dat leiden tot kritische situaties. Als voorbeeld noemt Faber de chemische fabriek van Bhopal in India, waar operators onvoldoende geschoold waren om de machines die zij bedienden te onderhouden. Om kritische situaties in bedrijfsprocessen te herkennen en te voorkomen, moeten mensen over voldoende kennis beschikken. Ook moet die kennis op de juiste wijze op peil worden gehouden.

Aardappeltelers

Aan de hand van twee praktijkvoorbeelden onderzocht Faber de invloed van het aanbieden van kennis en innovatie op menselijk gedrag. Het eerste was een studie samen met het agrarisch samenwerkingsverband Agrobiokon. Faber: ‘De akkerbouw in Nederland verkeert in een kritische situatie. Kennis speelt de sleutelrol om dat te veranderen. Daarom tracht Agrobiokon duurzame innovatie van de akkerbouw in gang te zetten.’ Agrobiokon zocht uit wat telers kunnen doen om hun productie te verhogen en ontwikkelde hiervoor beslissingsondersteunende informatiesystemen. Die worden echter onvoldoende benut door de telers. Ondanks pogingen om zoveel mogelijk telers te bereiken kon men slechts een kleine groep actieve telers bij het project betrekken.

Kennis gericht aanbieden

Uit de studie van Faber blijkt dat Agrobiokon alle telers op dezelfde manier benaderde. Faber constateerde dat er vier soorten telers zijn, variërend van moderne toptelers die alle communicatiekanalen gebruiken om hun kennis op peil te houden tot telers die van slechts enkele kanalen gebruikmaken. De kennis over het verbeteren van de teelt kwam daardoor bij een beperkt aantal telers terecht. ‘Deze studie toont duidelijk aan dat je hulpmiddelen om duurzaamheid te bevorderen veel gerichter moet aanbieden. De hulpmiddelen moeten passen bij de teler, hij moet zich erbij betrokken voelen.’

Gedrag aanpassen

De tweede praktijkstudie, "Optichem Infonet", was een initiatief van Big River Innovation uit Doetinchem. In een papierfabriek komen mensen overal chemicaliën tegen, niet alleen de personeelsleden van de fabriek, maar ook chauffeurs en schoonmakers. Om ongelukken te voorkomen moeten ook de laatste groepen weten wat de eigenschappen van de chemicaliën zijn. Samen hebben Big River Innovation en de RUG een beslissingsondersteunend systeem gebouwd, waarmee chauffeurs en schoonmakers snel en gemakkelijk informatie over chemicaliën kunnen vinden. Faber: 'Daarmee zijn de risico’s op persoonlijke ongelukken en schade aan het milieu aanzienlijk verkleind.' Deze praktijkstudie heeft bovendien bijgedragen aan de oprichting van de Stichting Optichem. De stichting wil een centrum worden voor de kennisoverdracht bij het gebruik van chemische stoffen in de industrie.

Techniek lost niet alles op

Beide praktijkstudies laten zien dat menselijk gedrag duurzaamheid kan bevorderen. Faber benadrukt nog eens dat technische oplossingen niet alle problemen kunnen wegnemen en zelfs averechts kunnen werken als ze niet goed worden toegepast. ‘Neem Afrika. Daar trokken volkeren van oudsher rond. Als de grond waarop ze leefden verarmde, gingen ze naar een nieuw gebied, zodat de grond zich kon herstellen. Wat is er gebeurd? Westerlingen hebben overal waterputten geslagen en daarmee een einde gemaakt aan die leefwijze. Het gevolg is dat stammen bij de put blijven wonen, waardoor de grond totaal uitgeput raakt en de put uiteindelijk droog valt. De problemen van duurzaamheid zijn te complex om eenzijdig aan te pakken met alleen technische oplossingen. Het gedrag van de mens, gekoppeld aan kennis en innovatie, bepaalt steeds het succes van maatregelen om de duurzaamheid te verbeteren.’

Curriculum Vitae

Niels Faber (Drachten, 1976) studeerde Technische Informatica aan de TU Twente en Technische Bedrijfswetenschappen aan de RUG. Hij voerde zijn promotieonderzoek uit binnen het programma ‘Kenniscreatie voor Duurzame Innovatie’ van het Nationaal Initiatief voor Duurzame Ontwikkeling (NIDO) bij het cluster Business Development. Het onderzoek is gefinancierd door het NIDO en Agrobiokon, een samenwerkingsverband van Hoofdproductschap Akkerbouw, AVEBE en het Samenwerkingsverband Noord-Nederland, en medegefinancierd door het ministerie LNV, KOMPAS/UIL-NN. Faber werkt nu als Universitair Docent Productontwikkeling aan de Faculteit Bedrijfskunde. Promotores zijn prof.dr. R.J.J.M. Jorna en prof.dr.ir J.M.L. van Engelen. Het proefschrift heeft als titel Knowledge in Sustainable Behaviour. Using Knowledge-based decision support systems for the improvement of sustainability en is een uitgave van Labyrint Uitgeverij uit Ridderkerk, ISBN 90-5335-098-5.

Noot voor de redactie

Niels Faber, telefoon (050) 363 48 39, e-mail: n.r.faber@rug.nl.