Ook maatschappelijke veranderingen nodig om onderwijswedloop te stoppen

Volgens sociologen Rolf van der Velden en Arie Glebbeek verkeert het onderwijs in een diepe crisis. Steeds meer mensen volgen een opleiding in het hoger onderwijs om zo voor te blijven op de rest waardoor een ware onderwijswedloop ontstaat. Wijzigingen in het onderwijsbeleid gaan het tij niet voldoende keren, zo waarschuwen de twee in een onlangs gepubliceerd memorandum.

Steeds meer mensen volgen een hogere opleiding. Dat is volgens sociologen Rolf van der Velden (Universiteit Maastricht) en Arie Glebbeek (Rijksuniversiteit Groningen) niet vreemd. In onze merocratische samenleving is onderwijs dé weg om maatschappelijk succes te bereiken. En de grote belonings- en statusverschillen maken het rationeel dat mensen sneller voor een hogere opleiding kiezen.

Onderwijswedloop

Door deze ‘onderwijswedloop’, is de positie van het middelbaar beroepsonderwijs uitgehold. Dat heeft grote negatieve maatschappelijke consequenties, zoals knellende tekorten aan vakkrachten op mbo-niveau en een groeiende ongelijkheid. Ook op individueel niveau zijn er consequenties, bijvoorbeeld dat leerlingen en ouders steeds grotere investeringen moeten doen — zoals betaalde vormen van bijles — om voor te blijven op de rest. 

Van ladder naar waaier

Minister Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wil dit tij keren. In het najaar van 2022 maakte hij dan ook bekend dat hij het onderwijs wil omvormen. Van een ‘ladder’ waarin er maar één weg naar boven is naar een ‘waaier’. In een waaier kunnen mensen zich in verschillende richtingen ontwikkelen en worden opleidingen over de volle breedte gewaardeerd.

Stiefkind

Van der Velden en Glebbeek betogen in een memorandum dat onlangs werd gepubliceerd door het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) dat de overheid lange tijd zelf sterk heeft bijgedragen aan de ontstane situatie. Beroepsonderwijs is namelijk decennialang het ‘stiefkind’ geweest. Lange tijd werd ‘hoofd’ hoger gewaardeerd dan ‘hand’ en ‘hart’. Of, anders verwoord: de focus lag veel meer op academische vaardigheden dan op beroepsgerichte vaardigheden.

Maatschappelijke veranderingen

De sociologen waarschuwen ervoor dat de door Dijkgraaf voorgestelde wijzigingen in het onderwijsbeleid niet voldoende zijn om de onderwijswedloop te stoppen. Zij pleiten dat ook een aantal maatschappelijke veranderingen noodzakelijk zijn die de onderliggende financiële prikkels om steeds meer onderwijs te volgen wegnemen.

Vier wissels

In hun memorandum beschrijven de auteurs vier veranderingen, of zoals ze het zelf noemen ‘wissels’. Allereerst pleiten de auteurs voor een drastische verkleining van de beloningsverschillen tussen wo, hbo en mbo en een betere beloning van beroepen die bijdragen aan het maatschappelijk welzijn, zoals zorgpersoneel, politie, schoonmakers, en leerkrachten. Daarnaast adviseren zij dat er meer moeite gedaan moet worden om talentvolle studenten te verleiden om voor sectoren te kiezen die van grote maatschappelijke betekenis zijn. Een andere aanbeveling is dat de beroepstrots en -identiteit in het beroepsonderwijs versterkt moet worden. Ten slotte vinden de auteurs dat de aandacht verschoven moet worden van wat voor leerlingen het hoogst haalbare is naar wat bij ze past. 

Meer informatie

• Van der Velden, R., & Glebbeek, A. (2024). Het MBO in de onderwijswedloop: Kan de ladder ooit een waaier worden? ROA Research Memoranda No. 002.

• Artikel over het onderzoek in Science Guide

• Profielpagina Rolf van der Velden

• Profielpagina Arie Glebbeek