Het DNA van Campus Fryslân: Lokale oplossingen voor mondiale uitdagingen

Missiegedreven, interdisciplinair en een sterke verbinding met samenleving en bedrijfsleven: het profiel van Campus Fryslân past naadloos bij de nieuwste strategie van de Rijksuniversiteit Groningen. Betrokken partners vertellen over de jongste faculteit van de RUG, die inmiddels stevig is geworteld in de Friese hoofdstad. ‘Zonder Campus Fryslân hadden we niet in Leeuwarden gezeten.’

‘Van peuter tot PhD,’ zo omschrijft Abel Reitsma met trots de onderwijsmogelijkheden in Leeuwarden. Als wethouder van de gemeente ziet hij de duidelijke meerwaarde van Campus Fryslân, de faculteit van de Rijksuniversiteit Groningen in Leeuwarden. ‘Campus Fryslân heeft echt iets neergezet, en dat zeg ik ook namens de provincie Friesland. Ik zie een kennisinstelling die stevig geworteld is in de lokale en regionale context en tegelijkertijd een internationale blik werpt op de grote vraagstukken van deze tijd.’

Deze constatering sluit goed aan bij het motto van Campus Fryslân: Global challenges, local solutions. Met dat uitgangspunt kwam de faculteit in 2016 naar Friesland, gesteund door de regio. In 2018 ging Campus Fryslân officieel van start in het imposante voormalige Beursgebouw midden in Leeuwarden. ‘We hebben veel bereikt en neergezet sinds we onze deuren openden in 2018’, vertelt decaan Tjalling Halbertsma. ‘Er is een sterke verbinding en samenwerking met de kennispartners in Fryslân, excellent en interdisciplinair onderwijs en onderzoek, en ook een bijzonder grote en dynamische PhD-gemeenschap van momenteel ruim 50 promovendi.’

De keuze om de universiteit in Friesland te vestigen was een bewuste, vertelt vicedecaan Indira van der Zande. ‘Dankzij Campus Fryslân hoef je Friesland niet te verlaten om een academische opleiding te volgen. Onze partners beschouwen ons ook echt als dé universiteit van Friesland.’ Tegelijkertijd is er sprake van een intensieve samenwerking met andere kennisinstellingen. ‘De minoren van hbo’s in Leeuwarden worden afgestemd op de instroomeisen van onze masteropleidingen, zodat studenten direct kunnen doorstromen. We kennen elkaar goed en houden ons bezig met vergelijkbare thema’s. De samenwerking tussen de verschillende onderwijsinstellingen is stevig verankerd in Leeuwarden. Dat maakt het werk extra interessant: je werkt samen met mensen uit de praktijk, die heel andere vragen stellen en daarmee een frisse, nieuwe kijk bieden.’

Kleinschalig en directe impact 

Van der Zande is sinds 2017 verbonden aan Campus Fryslân en was als onderwijsdirecteur nauw betrokken bij de start van Global Responsibility & Leadership, het University College bachelorprogramma van de faculteit. ‘We zijn begonnen met het ontwikkelen van het curriculum vanuit één centrale vraag: welke kennis en vaardigheden hebben studenten over tien tot vijftien jaar nodig om een betekenisvolle bijdrage te leveren aan de wereld?’

De opleidingen van Campus Fryslân, waaronder twee bachelorprogramma’s en vier masteropleidingen, zijn kleinschalig en sterk gericht op maatschappelijke vraagstukken. Studenten werken daaraan in zogeheten Living Labs. ‘Samen met externe organisaties pakken ze echte problemen uit de samenleving aan. Het is nadrukkelijk geen stage, maar eerder een consultancyproject met een concreet resultaat. Het is bijzonder dat studenten hier al tijdens hun bachelor aan deelnemen. Deze aanpak gaat verder dan het opdoen van alleen fundamentele kennis – al is dat ook belangrijk. De nadruk ligt altijd op praktische toepassingen, in combinatie met kritische reflectie.’

Teddy Lagerweij, bachelorstudent Global Responsibility & Leadership en studentassessor, is ook zeer te spreken over de samenwerking met partners. ‘Ik ben bijvoorbeeld betrokken bij een Living Lab bij Sociale Voedseltuinen in het Noorden, waar mensen zelf gezond voedsel kunnen verbouwen. Het bijzondere is dat je lokale problemen aanpakt en meteen verandering teweegbrengt. Dat is heel wat anders dan droog beleid. Tijdens onze studie leer je bovendien kritisch naar uitdagingen te kijken, bijvoorbeeld door bestaande patronen te doorbreken.’

Al vier jaar op rij is Global Responsibility & Leadership door de Keuzegids Universiteiten verkozen tot de beste bacheloropleiding van Nederland. Ook de andere opleidingen van Campus Fryslân scoren hoog. Niettemin blijft het een uitdaging om studenten naar Leeuwarden te trekken, weet Van der Zande. ‘Over de kwaliteit van ons onderwijsprogramma is eigenlijk geen twijfel. Als we in een stad als Groningen of Leiden zouden zitten, zouden onze opleidingen waarschijnlijk bomvol zijn. We merken ook dat studenten vrijwel altijd enthousiast zijn over Leeuwarden zodra ze hier eenmaal studeren.’ Dat bevestigt Lagerweij. ‘Ik vind Leeuwarden als studentenstad echt fantastisch. Je leert hier snel nieuwe mensen kennen en er zijn volop faciliteiten voor studenten. Bovendien hebben we hier geen last van een huisvestingsprobleem.’

Brede basis en lokale behoeften

Het onderwijs en onderzoek van Campus Fryslân kenmerkt zich door interdisciplinariteit: opleidingen hebben een brede basis van zeer diverse vakgebieden. Van der Zande: ‘We leiden studenten op tot generalisten met diepgaande kennis, die kunnen schakelen tussen vakgebieden. Bij Data Science & Society combineren we bijvoorbeeld ethische en juridische inzichten met praktische vaardigheden zoals programmeren en werken met data-tools. Je kunt de technische diepte in, maar de meeste studenten richten zich op de brugfunctie: de technologie is er, maar hoe landt die in de samenleving, en hoe verhoudt dat zich tot wetgeving en ethiek?’

Daarnaast is het onderwijs en onderzoek van Campus Fryslân sterk transdisciplinair: de nadruk ligt op samenwerking met partners in de regio. Kenmerkend is dat veel van de promovendi van Campus Fryslân extern gefinancierd zijn. De onderzoeksthema’s en onderwijsprogramma’s sluiten aan bij de Kennisagenda Fryslân, en verbinden vanaf het begin mondiale vraagstukken met Friese thema’s. Het gaat om interdisciplinair onderzoek van science teams aan de hand van drie thema’s: Sustainable Environment and Well-being, Circular Society and Economy en Responsible Governance and Technology. 

Onderzoeker Tim van Zutphen, universitair docent Health & Food, werd onlangs genomineerd voor de Ben Feringa Impact Award voor zijn project voor gezonde voeding in Leeuwarden. ‘Er zijn grote gezondheidsverschillen tussen wijken in Leeuwarden. Een van onze bevindingen was dat mensen met een migratieachtergrond het moeilijk vinden om in een Nederlandse supermarkt gezonde producten te kiezen.’ 

Via de stichting 058 Samen Sterk in Leeuwarden vroeg Van Zutphen bewoners om wekelijks een eigen gerecht te maken met Nederlandse groenten. ‘In het begin was er sprake van wantrouwen. Mensen zien je binnenkomen in je net gestreken overhemd. Maar gaandeweg wisten we vertrouwen op te bouwen. Dat leidde tot zulke bijzondere gerechten dat we uiteindelijk besloten er een kookboek van te maken. Tegelijkertijd onderzochten we of het bewustzijn over gezonde voeding veranderde, en dat bleek het geval. We wilden aansluiten bij lokale behoeften en tastbare oplossingen bedenken. Dergelijk onderzoek en onderwijs zit in het DNA van Campus Fryslân.’

De faculteit werkt bovendien nauw samen met bedrijven in de regio. Een belangrijk voorbeeld van deze samenwerking is Datamaran, een bedrijf dat met behulp van een AI-platform organisaties helpt met hun duurzaamheidsstrategie. Datamaran is gevestigd in New York, Londen, Valencia en sinds 2023 in Leeuwarden, vertelt Dennie Stevens (Chief People Officer van Datamaran). ‘Zonder Campus Fryslân hadden we niet in Leeuwarden gezeten. Voor ons is Campus Fryslân ontzettend interessant, omdat de faculteit duurzaamheid, ondernemerschap en technologie met elkaar verbindt, dat hadden we nog niet eerder elders gezien.’ 

De samenwerking verloopt goed, stelt Stevens. ‘We hebben veel studenten als stagiair of via de Living Labs én er werken ook al een aantal alumni bij ons. De drive van de studenten die ik hier zie, ben ik niet eerder tegengekomen. Ik hoop dat we de samenwerking in de komende jaren alleen maar verder mogen uitbouwen.’ 

Nieuwe uitdagingen

Missiegedreven, interdisciplinair en een sterke verbinding met de maatschappij en het bedrijfsleven: het profiel van Campus Fryslân past naadloos bij de nieuwe strategie van de Rijksuniversiteit Groningen. Als ‘vijfde generatie universiteit’ wil de RUG structureel samenwerken met de wereld om zich heen, vanuit alle mogelijke wetenschappelijke disciplines. ‘Als ik de strategie lees, zie ik een blauwdruk van wat wij hier hebben opgezet’, zegt Van der Zande. ‘Het is belangrijk dat de universiteit hier nog steeds mee wil doorgaan.’ 

De komende jaren zullen nieuwe thema’s hoger op de agenda komen te staan, zegt decaan Halbertsma. ‘We kijken vooruit en willen betekenisvol zijn op de grote maatschappelijke thema’s die nu in Fryslân spelen en ook daarbuiten actueel en relevant zijn. We verkennen samenwerking met kennispartners om ons heen, zoals Planbureau Fryslân, Wetsus en NHL Stenden, op nieuwe domeinen als veiligheid, maatschappelijke transities en bestuurlijke processen. Het gaat om domeinen en vakgebieden die we binnen de universiteit nog onvoldoende hebben ontwikkeld, maar die de afgelopen jaren alleen maar aan betekenis hebben gewonnen – en die hier in Leeuwarden op Campus Fryslân vorm moeten krijgen. Zo dragen we bij aan lokale en regionale uitdagingen binnen actuele en mondiale vraagstukken.’

Halbertsma benadrukt dat Campus Fryslân de samenwerking met andere faculteiten binnen de universiteit belangrijk vindt, om ‘de Rijksuniversiteit nog meer naar Fryslân te brengen’. ‘Uiteindelijk zijn we een jonge, dynamische faculteit binnen een brede en ambitieuze universiteit, en willen we invulling geven aan de Universiteit van het Noorden.’ Van der Zande voegt daaraan toe dat ze hoopt dat de politiek het belang van internationaal talent blijft erkennen. ‘Zonder internationale studenten kan een universitaire faculteit in Leeuwarden simpelweg niet bestaan. Door de demografische krimp in de regio is instroom van talent van buitenaf essentieel. Veel interessanter is het om een diverse classroom te behouden. We willen deel uitmaken van de samenleving, en die is nu eenmaal divers. Als je die diversiteit wegneemt, verdwijnt ook de kritische blik.’

Auteur: Jelle Posthuma (Impact journalist/wetenschapsjournalist,
Schools for Science and Society)

Fotografen: Wouter Brem, Piet Douma, Fotobureau Hoge Noorden