Een misdrijf voorspellen: kan het en mag het?

Fietsendiefstal, vernieling, straatroof. Het geldt als ‘kleine’ criminaliteit, maar als je er vaak mee te maken hebt kan het veel impact op je leven hebben. Oskar Gstrein van RUG/Campus Fryslân werkt eraan om deze misdrijven terug te dringen.

Door Eelco Salverda

Zogeheten kleine misdrijven kunnen je leven en woonplezier behoorlijk vergallen. Om hier iets aan te doen financiert de Europese Unie het project Cutting Crime Impact (CCI). Onderzoekers en politiekorpsen uit diverse landen werken in CCI samen om politiewerk opnieuw vorm te geven, met nieuwe inzichten en technieken. Uiteindelijke doel: de veiligheid én het vertrouwen in de politie vergroten.

De onderzoekers van CCI richten zich op vier thema’s. Welke rol speelt bijvoorbeeld de inrichting van een buurt bij misdrijven: hoe kunnen gebouwen en pleinen door hun design misdrijven moelijker maken? Daarnaast onderzoeken teams het gevoel van veiligheid bij burgers, en het belang van zichtbaarheid van de politie en contact met de buurt, via bijvoorbeeld een wijkagent. Gstrein en zijn collega’s Anno Bunnik en Andrej Zwitter richten zich ten slotte op de mogelijkheid om misdrijven te voorspellen: ‘predictive policing’.

Predictive policing is een nieuwe techniek om diverse data te koppelen en zo te voorspellen waar en wanneer waarschijnlijk een straatroof of inbraak plaatsvindt. De Nationale Politie werkt al met het Criminaliteits Anticipatie Systeem. Dat laat op een rasterkaart van Nederland in vakjes van 125 bij 125 meter zien op welke plaatsen en op welk moment de kans het grootst is dat misdrijven plaatsvinden. Zo kan de politie misdrijven voorkomen én de bepekte mankracht effectief inzetten, is het idee.

Modellen die op basis van data van eerdere misdrijven voorspellen wanneer iets gebeurt…. Het staat een beetje in een kwaad daglicht, zeker sinds de Nederlandse rechter het gebruik van het systeem Syri (om fraude met sociale uitkeringen op te sporen) verbood. ‘Ik weet dat er veel bedenkingen zijn tegen data en algoritmes, vanwege privacy en onterechte beschuldigingen,’ knikt Gstrein. ‘Mensen denken al snel aan de film Minority Report, die zich afspeelt in een toekomst waarin de politie criminelen kan arresteren voordat ze hun misdaden begaan. Maar dat is niet waar we naar toe willen. We moeten geen systemen hebben waarvan niemand weet hoe ze werken of die mensen niet vertrouwen. Je moet je bewust zijn van de nadelen en risico’s. Daar ligt onze taak. Wij fungeren als een kritische vriend.’

Volgens Gstrein is het maar de vraag of predictive policing wel werkt om misdaadcijfers omlaag te krijgen. Toch vindt hij het nuttig om zo’n systeem te ontwikkelen, om meer te weten over omgevingsfactoren en de context van misdrijven. En dus onderzoekt hij bestaande literatuur, wetten, internationale verdragen en VN-resoluties over (mensen)rechten en privacy. Gewapend met deze kennis toetst hij ideeën en plannen en publiceert hij artikelen en adviezen over het onderwerp.

Gstrein is zich als jurist en filosoof bij uitstek bewust van kwesties als mensenrechten en ethiek. ‘Ik vind dat we meer moeten nadenken over alles wat we delen en wat er over ons wordt opgeslagen. We zijn ons eigenlijk nog helemaal aan het instellen op de mogelijkheden van de nieuwe digitale samenleving, en dat duurt even. Zoals we ooit gordijnen hebben bedacht om thuis inkijk van buiten tegen te gaan, zo moeten we nu iets vormgeven om te grote digitale inkijk in onze gegevens te voorkomen.’

Dr. Oskar Gstrein is universitair docent bij RUG/Campus Fryslân. Hij is vanuit het Data Research Centre van Campus Fryslân onder meer betrokken bij het project Cutting Crime Impact dat manieren zoekt om kleine misdaad terug te dringen en politiewerk anders vorm te geven.