Nieuwsoverzicht 2018

De Science LinX Nieuwsbrief voor Februari 2018

RUG-promovendus Siddhartha Omar heeft de ruis bestudeerd in het transport van elektronenspins in grafeen. Zijn conclusies is dat onzuiverheden in grafeen het transport hinderen. Deze ontdekking is een nieuwe stap richting een revolutionaire transistor die werkt op basis van elektronenspins.

Fotonen waarvan de energie-inhoud groter is dan wat een halfgeleider kan absorberen produceren zogeheten ‘hete elektronen’. Het teveel aan energie dat die bij zich dragen gaat snel verloren door omzetting in warmte. RUG hoogleraar Maria Antonietta Loi heeft nu een materiaal ontdekt waarin deze hete elektronen hun energie langer vasthouden. De resultaten zijn gepubliceerd in Nature Communications.

Een grote uitdaging bij het ontwerpen van nieuwe computers is het integreren van de opslag, het geheugen en de rekenkracht op één chip. Dit zou de computers sneller en zuiniger maken. RUG natuurkundigen hebben een grote stap gezet in deze ontwikkeling. Hiermee is het mogelijk een op hersenen gebaseerde computer te ontwikkelen. Het onderzoek is 22 januari gepubliceerd in het tijdschrift Scientific Reports.

In een duurzame samenleving moeten we fossiele grondstoffen vervangen door hernieuwbare varianten. Biomassa die bestaat uit lignocelluose is overvloedig beschikbaar, maar slechts een klein deel is om te zetten in waardevolle moleculen. Nu hebben chemici van de RUG een katalytische methode ontwikkeld dat het lignucellulose volledig kan afbreken en omzetten in bruikbare bouwstenen voor de chemie.

Tijdens het World Economic Forum, de jaarlijkse bijeenkomst van topmensen uit onder meer bedrijfsleven en politiek, kreeg ook RUG-chemicus Ben Feringa het woord. In een interview dat live werd uitgezonden via internet benadrukte hij het belang van fundamenteel onderzoek.

Microbiologen van de RUG hebben kleine eilandjes in beeld gebracht in de celmembraan van bakkersgist. Het lijkt erop dat deze compartimenten in de membraan transporteiwitten opslaan totdat ze nodig zijn. De observaties zijn gedaan met de modernste extreem hoge resolutie microscopen en zijn op 5 februari gepubliceerd in het tijdschrift Nature Communications

Ruim vierduizend scholieren en ouders bezochten tijdens de Open Dag van de RUG op 2 februari de bètaopleidingen in de Antonius Deusinglaan, Bernoulliborg en Energy Academy. Hier konden scholieren verschillende proefcolleges en workshops volgen.

Een zonnepark is duurzaam, maar wanneer je er naast woont staat het wel in je uitzicht. Daarom mochten de buren van het nieuw te bouwen zonnepark Midden Groningen bij Hoogezand hun mening geven over de manier waarop de panelen het best in het landschap passen. Tijdens de bijeenkomst op 6 februari was Science LinX ook aanwezig met een pop-up van de RE:charge expositie.

De Nederlandse radiotelescoop LOFAR, die vanuit Noord-Nederland uitwaaiert over een deel van Europa, kan het ontstaan van bliksemflitsen volgen. De hoop is dat dit soort waarnemingen een betere bliksembeveiliging mogelijk maken.

De Science LinX Nieuwsbrief voor Maart 2018

Natuurkundigen van de Rijksuniversiteit Groningen zijn er in geslaagd een stroom van spingolven die door een magneet lopen te veranderen met een elektrische stroom. Dit is een grote stap in de ontwikkeling van een vorm van elektronica die mogelijk zuiniger met energie omgaat. De resultaten zijn op 2 maart gepubliceerd in het tijdschrift Physical Review Letters.

Op donderdag 8 maart stonden tien jonge onderzoekers klaar in het Groninger Forum om deel te nemen aan de regionale voorronde van FameLab. Dit is de jaarlijkse internationale wedstrijd in wetenschapscommunicatie, georganiseerd door de British Council. De opdracht voor de deelnemers is om hun passie voor wetenschap over te brengen op een algemeen publiek in een presentatie van maximaal drie minuten.

Bacteriën en Archae moeten zijn geëvolueerd uit een gemeenschappelijke voorouder. Eén hypothese is dat dit gebeurde omdat de celmembraan van LUCA bestond uit een instabiel mengsel van lipiden. Wetenschappers van de RUG en de Wageningen Universiteit hebben nu een cel gemaakt die zo’n gemengde membraan bezit.

Natuurkundigen van de RUG hebben, met collega’s uit Nijmegen en Hong Kong, een enkele laag wolfraam-disulfide supergeleidend gemaakt met behulp van een elektrisch veld.  Hun metingen laten de typerende ‘koepelvormige’ supergeleidende fase zien en kunnen als eersten een verklaring geven voor dit fenomeen.

Merels in de stad leven langer dan hun soortgenoten in de bossen, maar zijn minder gezond zijn dan hun familie op het platteland. Dat blijkt uit een studie van RUG biologen in vijf Europese steden die op 21 maart is gepubliceerd in het tijdschrift Biology Letters.

Op 21 maart was het feest bij het Groningen Engineering Center (GEC). Het was namelijk de Dag van de Ingenieur, een jaarlijks evenement van het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs (KIVI). De editie van 2018 vond plaats in het Energy Academy Building in Groningen met het GEC als gastheer. Ook Science LinX was erbij.

De Science LinX Nieuwsbrief voor April 2018

De winnaars van de Jan Kommandeurpriijs 2018 zijn Sacha Brons en Wytze Walstra met het werkstuk ‘Growing Pavements’. De Jan Kommandeurpriijs is een wedstrijd voor het beste profielwerkstuk met een exact onderwerp.

Science LinX, het science center van de Faculty of Science and Engineering (Rijksuniversiteit Groningen) heeft in Renske de Jonge een nieuwe programmamanager. Zij volgt met ingang van april 2018 Bart van de Laar op, die in 2008 aan de wieg van Science LinX stond.

Natuurkundigen van de RUG hebben een stukje platina gemagnetiseerd met behulp van een elektrisch veld dat werd gemaakt met behulp van een paramagnetische ionische vloeistof. Die had alleen effect op het oppervlak van het platina, zodat een schakelbare tweedimensionale ferromagneet ontstond. Het onderzoek is op 6 april gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances.

Maandag 9 april streden 144 scholieren van twaalf middelbare scholen met elkaar in de finale van de Bèta Battle 2018. Scoren op de workshops en hoog vliegen met je waterraket, daar draaide het deze dag om.

In mei 2018 zal moleculair bioloog Geert van den Bogaart zijn nieuwe lab openen bij de Faculty of Science and Engineering van de RUG. Hij heeft onlangs een onderzoeksubsidie ontvangen via het prestigieuze Human Frontier Science Program (HFSP).

Zeven onderzoeksinstituten hebben een grote Europese subsidie ontvangen om een nieuw type beenprothese te gaan maken. Robot-ingenieur Rafaella Carloni van de Rijksuniversiteit Groningen leidt het project van 4,5 miljoen euro. De officiële start vindt dan ook plaats in Groningen, op 16 en 17 april.

De Gaia satelliet maakt de nauwkeurigste driedimensionale kaart van de Melkweg en naburige stelsels tot nu toe. Volgens RUG-hoogleraar sterrenkunde Amina Helmi zal de tweede dataset die de Europese Gaia-missie heeft vrijgegeven een enorme impact hebben op de sterrenkunde, van kennis over het zonnestelsel tot Donkere Materie en kosmologische modellen.

Vijf middelbare scholieren gingen namens de RUG naar deInternational Conference for Young Scientistsin Belgrado om hun profielwerkstuk te presenteren. Ze sleepten daar twee gouden medailles in de wacht.

Zo’n zeshonderd scholieren, ook uit het Netwerk Noord scholierennetwerk, deden dit jaar mee aan de Hannover Messe Challenge, het ‘grootste schoolreisje ter wereld’. Na een voorbereidingsdag aan de Universiteit Twente vertrokken ze naar Hannover.

De Science LinX Nieuwsbrief voor Mei 2018

De Science LinX Nieuwsbrief voor juni 2018

Een team van RUG-natuurkundigen onder leiding van professor Justin ye heeft een supergeleidende transistor gebouwd die werkt bij een temperatuur van enkele graden Kelvin. Een dergelijke transistor is te gebruiken voor het bouwen van logische kwantumcircuits.

In moleculen die betrokken zijn bij fotosynthese in bacteriën spelen dezelfde kwantumeffecten een rol als in niet-levend materiaal. Dat schrijft een internationaal team, met onder meer theoretisch natuurkundige Thomas la Cour Jansen van de RUG, in een publicatie in Nature Chemistry van 21 mei.

RUG-hoogleraar Experimentele Vaste Stof Fysica Petra Rudolf is verkozen tot 'president' van de European Physical Society (EPS). Met ingang van april 2019 zal zij deze organisatie, die natuurkundige vakverenigingen in heel Europa (inclusief Turkije en Israël) vertegenwoordigt, twee jaar gaan leiden.

Het is meivakantie, maar niet iedereen is afgereisd naar zonniger oorden. En ja, er zijn ook nog mensen die werken! Voor de thuisblijvers en de harde werkers heeft Science LinX even iets luchtigs: A Capella Science, gezongen wetenschap.

Biotechnologen van de RUG hebben via gespecialiseerde software het enzym aspartase nieuwe eigenschappen gegeven. Het enzym is zodanig aangepast dat het hydroamineringsreacties kan uitvoeren. Dit succesvolle ‘proof of principle’ is op 21 mei gepubliceerd in het tijdschrift Nature Chemical Biology.

Het eiwit ASCT2, dat cellen gebruiken om glutamine op te nemen, speelt een rol bij sommige vormen van kanker. Een team van RUG wetenschappers heeft nu met behulp van cryo-elektronenmicroscopie de structuur van dit eiwit opgehelderd. Dit kan nieuwe ideeën opleveren voor het ontwikkelen van geneesmiddelen.

Sterrenkundigen van de RUG hebben in de halo van de Melkweg sporen gevonden van oude samensmeltingen. Vijf groepjes sterren lijkt afkomstig van de fusie met kleine sterrenstelsels, terwijl een grote ‘klodder’ van enkele honderden sterren afkomstig lijkt van een grotere fusie.

De “Pretty Smart Power Girls” uit Noordhorn, die dit jaar de met steun van onder meer Science LinX en het Groningen Engineering Center naar de wereldfinale van de FIRST LEGO League in Detroit gingen, hebben maandag 18 juni het nieuwe ‘Nationaal Techniekpact’ aangeboden aan Minister Ingrid van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Scheikundigen van de Rijksuniversiteit Groningen hebben een nieuw enzym gemaakt waarvan het actieve centrum een niet-natuurlijk aminozuur bevat. Verdere aanpassing kan verschillende enzymen opleveren die bruikbaar zijn voor chemische synthese. Het onderzoek is op 2 juli gepubliceerd in Nature Chemistry.

De afgelopen zeventien jaar heeft RUG-sterrenkundige Mariano Mendez zich ingespannen om meer dan 1500 sterrenkundigen uit ontwikkelingslanden de kans te geven zich te ontwikkelen. Op 15 juli ontvangt hij hiervoor de COSPAR Distinguished Service Medal.

Leerlingen van scholen uit basis- en voortgezet onderwijs zijn sinds januari bezig geweest met het bedenken en uitvoeren van energiebesparingen op school. Vrijdag 29 juni ontmoetten teams elkaar tijdens de Energy Challenge Finale Noord Nederland op het Suikerunie terrein in Groningen.

Het RUG team dat dit jaar meedoet aan de ‘International Genetically Engineered Machine’ wedstrijd, waarin studententeams via synthetische biologie organismen nieuwe eigenschappen geven, is deze week fulltime aan de slag gegaan. Ze willen gistcellen leren cellulose om te zetten in styreen, een bouwsteen voor plastic.

De Science LinX Nieuwsbrief voor juli/augustus 2018

Met behulp van een wereldwijd netwerk van radiotelescopen heeft een internationaal team van sterrenkundigen onder Nederlandse leiding een van de scherpste radiofoto’s ooit van een zwaartekrachtlens gemaakt. Deze opname bevestigt dat donkere materie ongelijk is verdeeld in een groep sterrenstelsels.

Een internationaal consortium onder leiding van chemisch ingenieur Erik Heeres van de RUG heeft een Europese subsidie van 4 miljoen euro ontvangen om een nieuwe, efficiëntere manier te ontwikkelen voor de productie van vloeibare brandstof uit biomassa. Over vier jaar moet het nieuwe proces op laboratoriumschaal werken.

Een samenwerkingsproject van de RUG, hogeschool NHL Stenden en enkele bedrijven leverde een groene grondstof op voor een speciaal type 3D printer. Het wetenschappelijke artikel hierover verscheen begin dit jaar, maar is nu verfilmd voor het Journal of Visualized Experiments.

Natuurkundigen van de RUG hebben een schakeling van dubbellaags grafeen gemaakt waarin elektronenspins lang blijven bestaan en waarin de richting van die spin is te controleren met elektriciteit. Dit kan de weg openen naar toepassingen zoals logische circuits die met spins werken.

De Science LinX Nieuwsbrief voor oktober 2018

In internationaal team van onderzoekers, onder leiding van natuurkundigen uit het Zernike Institute for Advanced Materials van de RUG, heeft een manier gevonden om kwantum bits te maken die fotonen uitzenden met een golflengte die bijna geschikt is voor standaard glasvezels.

Biologen van de RUG hebben voor het eerste een systematisch onderzoek gedaan naar leucisme (het geheel of gedeeltelijk ontbreken van zwarte en bruine pigmenten in de veren) bij vogels en ontdekten dat dit vaker voorkomt in steden dan in bossen. Hier is een aantal mogelijke verklaringen voor, sommige daarvan kunnen van belang zijn voor menselijke stadsbewoners.

RUG onderzoekers onder leiding van chemisch bioloog Giovanni Maglia hebben een nanoporie systeem ontwikkeld dat verschillende stofwisselingsproducten tegelijkertijd kan meten binnen enkele seconden. Het elektrische signaal dat de meting produceert is eenvoudig te verwerken via diagnostische apparatuur die thuis gebruikt kan worden.

Dit jaar is in Groningen tijdens het Weekend van de Wetenschap opnieuw Zpannend Zernike georganiseerd – dat inmiddels ook in de binnenstad plaatsvindt.

Raffaella Carloni gebruikt spieren als inspiratiebron voor de bouw van kunstmatige spieren van nanovezels, die samengebundeld kunstmatige myofibrillen en spiervezels vormen. Dit Europese onderzoeksproject gaat op 15 oktober officieel van start met een kick-off aan de RUG.

Natuurkundigen van de RUG werken aan een zogeheten memristor, een soort weerstand met geheugen, die de werking van zenuwcellen nabootst. Zij presenteerden hun resultaten in een artikel dat op 21 oktober verscheen in het Journal of Applied Physcis.

Computergeheugen kan zuiniger werken door gebruik van ferro-elektrisch materiaal. Natuurkundigen van de RUG met bewijs dat dit ook echt mogelijk is. Het is op 22 oktober gepubliceerd in het tijdschrift Nature Materials.

Tijdens de Open Dag van de RUG op 9 november kun je op de Zernike Campus terecht met vragen over je profielwerkstuk in de profielwerkstuk-EHBO-truck.

De Blaauw Sterrenwacht van de Rijksuniversiteit Groningen verwelkomde afgelopen zaterdag 27 oktober een recordaantal van 420 bezoekers voor de jaarlijkse Nacht van de Nacht.

De Science LinX Nieuwsbrief voor november 2018

De Science LinX Nieuwsbrief voor december 2018

Recensie: wetenschapsjournalist Esther Thole heeft het boek ‘Makers van leven’ geschreven, over het bouwen van leven en op de biologie geïnspireerde materialen om uit te leggen hoe dat gaat.

Een ambitieus plan om een gistcel te maken die cellulose kan omzetten in styreen, de bouwsteen voor polystyreen plastic, heeft het RUG-team dat meedeed in de jaarlijkse iGEM wedstrijd een gouden medaille opgeleverd.

Een jaar geleden ontdekten sterrenkundigen voor het eerst een bezoeker van buiten ons zonnestelsel, 'Oumuamua. Ondanks een observatietijd van maar liefst 33 uur bleek ‘Oumuamua te zwak om zichtbaar te zijn voor de Spitzer ruimtetelescoop. Toch konden sterrenkundigen hierdoor belangrijke conclusies trekken.

Wouter Roos, hoogleraar Moleculaire Biofysica aan de RUG, beschreef met collega’s uit onder meer Amsterdam en Utrecht als eerste de mechanische eigenschappen van deze exosomen uit bloedcellen. De resultaten zijn op vrijdag 23 november gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications.

Onderzoekers van de RUG hebben, samen met collega’s uit Duitsland en Spanje, een systeem ontdekt dat bestaat uit de combinatie van een porie en een transporteiwit. Hiermee kunnen cellen kalium importeren zelfs als de concentratie buiten de cel extreem laag is. De ontdekking is op 26 november gepubliceerd in het tijdschrift Nature Communications.

Microbiologen van de RUG en de universiteit van Lausanne laten zien via welk mechanisme de bacterie Streptococcus pneumoniae competent kan worden en waarom biofilms daarbij belangrijk kunnen zijn. Hun resultaten zijn op 27 november gepubliceerd in het tijdschrift Cell Reports.

Wereldwijde pieken in de concentratie koolstof-14 die incidenteel optreden kunnen er voor zorgen dat gebeurtenissen exact aan één enkel jaar zijn te koppelen. Vervelend is alleen dat de oorzaak van deze pieken in de toekomst de wereld in chaos kan storten.

Bij SRON Ruimteonderzoek in Groningen is een apparaat ontwikkeld dat infrarood licht van een specifieke golfengte uit een lichtstraal kan filteren, iets wat belangrijk is voor astronomische observaties. RUG-student Technische natuurkunde Carolien Feenstra speelde een hoofdrol: zij bouwde eerst een prototype, en toen het echte instrument, dat eind november is getest in Canada.