Aanbieding Proeve van een herziening van de Grondwet: sociale grondrechten

De sociale grondrechten moeten erop toezien dat de machtige verzorgingsstaat ten dienste staat aan een menswaardig bestaan van zijn burgers. Hoe zou je deze grondrechten kunnen moderniseren en versterken?

23 rechtswetenschappers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties bogen zich het afgelopen jaar over die vraag.  Het resultaat: een Proeve van een grondwetsherziening voor de Sociale Grondrechten – een vernieuwd voorstel om sociale grondrechten te moderniseren en te versterken.

De Proeve wordt op 23 oktober 2025 in de Statenzaal van de provincie Groningen aangeboden aan de voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens, Rick Lawson.  De bijeenkomst wordt geopend door René Paas, Commissaris van de Koning in Groningen.

Verzorgingsstaat: groots maatschappelijk project of almachtig overheidsapparaat?

 De Nederlandse verzorgingsstaat is een van de grootste maatschappelijke projecten van de afgelopen eeuw.  Maar nog altijd kunnen er mensen tussen de wal en het schip vallen van de veelheid van regelingen. Bovendien  creëert de verzorgingsstaat een almachtig overheidsapparaat met verregaande juridische bevoegdheden en digitale slagkracht. Dat apparaat kan zich ook tegen de mensen gaan keren.  

Sociale grondrechten kunnen helpen deze tekortkomingen te bestrijden. Maar die potentie komt in Nederland tot dusver niet tot bloei. De wetgever verwijst nauwelijks naar de sociale grondrechten. Ook de rechter wil er zijn vingers niet aan branden. Niet alleen is dit een gevolg van het verbod op toetsing van wetten aan de Grondwet dat wij in Nederland kennen. Ook zijn de sociale grondrechten meest geformuleerd als vage beleidsopdrachten waar de burger zich niet op kan beroepen.

Van vage beleidsopdrachten naar rechten van burgers

De Proeve wil hier verandering in brengen. In het voorstel zijn de sociale grondrechten geformuleerd als rechten van burgers. Zo wordt een recht geformuleerd op een bestaansminimum.  Dit draagt ertoe bij dat dat de rechter de burger een helpende hand kan toesteken als deze door toedoen van de overheid een inkomen heeft dat onder het sociaal minimum ligt, bijvoorbeeld in geval van strenge sancties- en terugvorderingspraktijken.

Ook krijgt de burger recht op bescherming van diens gezondheid. Dus als bijvoorbeeld bewoners van een achterstandswijk naast een drukke snelweg wonen en door luchtvervuiling lijden aan gezondheidsproblemen, dan kunnen zij makkelijker via de rechter maatregelen afdwingen van de overheid. De verwachting is dat onder het toeziend oog van de rechter de wetgever en de uitvoerder zorgvuldiger met de belangen van burgers zullen omgaan. 

De regering wil het verbod om wetten te toetsen aan de Grondwet opheffen maar juist de sociale grondrechten worden van dit voornemen uitgesloten. De opstellers van de Proeve vinden dit niet terecht en gaan er vanuit dat toetsing aan de Grondwet alle grondrechten moet betreffen. 

Iniatief van rechtswetenschappers en maatschappelijke organisaties

De Proeve is zowel een denkexperiment als een concreet ontwerp. Stel dat naar een herziening van sociale grondrechten zou worden gestreefd, hoe zouden die rechten er dan uit kunnen zien? Tegelijkertijd gaat het om een daadwerkelijk ontwerp van een grondwetsherziening met toelichtingen in de traditie van de memorie van toelichting. Daarnaast zijn er rapportages opgenomen over overkoepelende thema's: hoe te voorkomen dat de rechter te veel op de stoel gaat zitten van de rechter? Hoe moeten grondrechten worden toegepast door professionals in de uitvoering, etc.? 

De Proeve is een initiatief van een aantal rechtswetenschappers van verschillende universiteiten en van vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties, zoals Grootouders voor het Klimaat en de Nederlandse Democratie Coalitie. De grondwetsherziening heeft betrekking op de sociale grondrechten op het gebied van: rechtsbijstand, werk, bestaanszekerheid,  een gezond leefmilieu, huisvesting, gezondheid en democratisch burgerschap.

Praktische informatie

• Aanbieding: donderdag 23 oktober 2025 13.30 tot 16.45 uur, aansluitend borrel

• Locatie: Provinciehuis Groningen, Martinikerkhof 12, Statenzaal

• Wilt u de bijeenkomst bijwonen? Graag aanmelden bij Tom Kobes: t.kobes@rug.nl.

• De Proeve wordt op 23 oktober 2025 ook online beschikbaar gesteld.