Wat ziet de baas? Dankzij AI steeds meer. Maar mag dat wel?

Een camera die met je meekijkt of je je ogen wel op de weg hebt. Een chatbot die je real time feedback geeft hoe je een klant beter te woord moet staan. Een tool die bijhoudt hoe snel je je mails beantwoordt. AI geeft werkgevers oneindig veel mogelijkheden om hun werknemers tot hogere productiviteit te bewegen.

Maar mag dat allemaal wel?

Dat onderzoekt Michele Molè (29) in zijn proefschrift ‘Monitored at work’ waarop hij donderdag 16 oktober 2025 promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Werkgevers hebben werknemers altijd in de gaten gehouden toch? Denk aan de prikklok in de fabriek of loon inleveren als je te vaak moet plassen.

‘Klopt. Ik geef in mijn proefschrift ook een historisch overzicht vanaf de industriële revolutie in de achttiende eeuw. Ik laat zien dat daaruit de arbeidsrechten zijn ontstaan om medewerkers te beschermen.

Dat heeft veel opgeleverd: gezondheids- en veiligheidsmaatregelen op het werk bijvoorbeeld, zoals een helm op de bouwplaats, een verbod op werken met gevaarlijke stoffen, een goede bureaustoel of verplichte pauzes.

Maar op het gebied van wat je mag doen om je medewerkers te monitoren op het gebied van productiviteit is de wet schimmiger.’

Begin dit jaar kwam uit een onderzoek van vakbond CNV naar voren dat ruim één op de vijf medewerkers tegenwoordig in de gaten gehouden wordt op de werkvloer. Molè stelt in zijn proefschrift ook dat AI en het Internet of Things (netwerken van sensoren die data uitwisselen) ervoor zorgen dat werkgevers steeds meer mogelijkheden hebben om hun werknemers te monitoren. 

Wat kan er allemaal?

‘Ik heb gekeken naar online aanbieders van dit soort meetinstrumenten op de werkvloer, en de mogelijkheden zijn eindeloos. Sensoren die monitoren hoe vaak je opstaat van je bureau, hoe lang je wegblijft voor een toiletbezoek, camera’s die meten wanneer je wordt afgeleid, tools die meten hoe vaak en hoe lang je vergadert en hoe snel je je mails beantwoordt. Een AI-chatbot die je tijdens een gesprek zegt dat je tone of voice wat vriendelijker mag. En zo kan ik nog wel even doorgaan.’

En mag een werkgever dat ook allemaal doen?

‘Dat is precies waar mijn onderzoek over gaat. En dan zie je dat deze ontwikkeling een bedreiging vormt voor fundamentele rechten van werknemers, zoals het recht op privacy en gegevensbescherming, op de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vergadering en vereniging.’

Zijn die rechten door de wet goed genoeg beschermd?

‘Ik laat zien dat er nog heel veel beter moet. Ik heb gekeken naar twee Europese wetten, de General Data Protection Regulation (in het Nederlands de AVG) en de kersverse Europese AI Act, een wet die in 2024 is ingevoerd. En je ziet dat die allebei niet genoeg ingaan op wat deze nieuwe technologieën betekenen op de werkvloer.

Ik pleit daarom voor een nieuwe wet die zowel vastlegt welke gegevens over werknemers werkgevers mogen gebruiken en vastlegt of en hoe je de nieuwe tools die op de markt komen mag gebruiken.’

Tot die wet er is, heb je een advies voor werknemers?

‘Werknemers hebben het recht te weten welke gegevens hun werkgever bijhoudt. Maar niet iedereen zal even snel op zijn baas afstappen uit angst voor de gevolgen voor zijn baan.’

En wat zou je tegen werkgevers willen zeggen?

‘Wees voorzichtig met al die nieuwe technologieën en verdiep je in de risico’s. Al die tools kunnen werknemers veel stress geven en hun werkplezier ontnemen. En het is lang niet altijd duidelijk of wat je meet ook daadwerkelijk iets zegt over de productiviteit. Dat zit hem echt niet in hoe vaak je vergadert of hoe vaak je naar de wc gaat.’

Je proefschrift is af, maar het klinkt alsof er over dit onderwerp nog veel meer te zeggen is. Wil je hiermee verder?

‘Dat zou ik heel graag willen, en dan niet alleen vanuit juridisch perspectief, maar ook vanuit andere disciplines zoals de filosofie en de sociologie. Maar ik moet eerst ergens een aanstelling vinden. Dat is nog niet zo makkelijk met alle bezuinigingen op de wetenschap in Nederland.’