Bekend maar vergeten: Anne Zernike, de eerste vrouw op de kansel

Anne Zernike staat te boek als de eerste vrouw op de kansel. Maar evenzeer is ze bekend vanwege haar vrijzinnig-theologische opvattingen en door haar huwelijk met de kunstenaar Jan Mankes. Daarnaast is Anne Zernike de zus van de Groninger hoogleraar en Nobelprijswinnaar Frits Zernike en de oudtante van Nobelprijswinnaar Gerard 't Hooft. Promovenda Froukje Pitstra schreef een biografie over deze kleurrijke vrouw, die volgens haar weliswaar bekend, maar eigenlijk vergeten is. ‘Met deze biografie wil ik dat veel te gereduceerde beeld van Anne Zernike grondig bijstellen en haar in al haar veelzijdigheid voor het voetlicht brengen,’ aldus Pitstra.  

Anne Zernike (1887-1972) leefde in de tumultueuze eerste helft van de twintigste eeuw. Een tijd waarin ze uitgroeide tot een publiek figuur, als eerste Nederlandse predikante (in de doopsgezinde gemeente Bovenknijpe). Uit haar boeken en vele artikelen komt het beeld naar voren van een zeer uitgesproken, radicaal vrijzinnige, links-moderne predikante en theologe; te vrijzinnig voor veel doopsgezinden en remonstranten en soms zelfs te links-modern voor de vrijzinnigen en de Nederlandse Protestantenbond (NPB).

Het benadrukken van de innige relatie tussen theologie en de kunsten en haar felle verdedigen van de radicale vrijzinnigheid behoorden tot haar belangrijkste geloofsartikelen. De contouren daarvan waren al in haar jeugdjaren in Amsterdam zichtbaar geweest. In Pitstra’s biografie worden vele facetten van haar rijke, complexe leven opgeroepen en beschreven: haar liefde voor de kunsten, haar opvatting over het predikantschap van vrouwen en over de vrouwenbeweging, haar worsteling met het pacifisme en haar radicale opvattingen over vrijzinnigheid en geloof. Anne Zernike bewoog zich over alle ‘verzuilde’ verbanden heen in verschillende politieke en maatschappelijke stromingen.

Curriculum Vitae

Froukje Pitstra (Drogeham 1977) rondde de studies geschiedenis (BA), geestelijke verzorging (MA) en religious symbols & traditions (Researchmaster) af. Van 2009 t/m 2014 was zij als promovenda verbonden aan de faculteit Godgeleerdheid en Godsdienst-wetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen. Momenteel is zij als universitair docent Historisch Onderzoek en Geschiedenis van (goed) ouder worden verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht en zit ze in de redactie van het Tijdschrift voor Biografie. De titel van het proefschrift luidt: Ontelbare Enkelvouden: Dr. A. Mankes-Zernike (1887-1972) Een biografie. De promotie vindt plaats op donderdag 3 juli 2014 om 9.00 uur. Promotores zijn prof.dr. Yme Kuiper en prof.dr. Hetty Zock.

Tentoonstelling Bijbels Museum

In het kader van het proefschrift organiseren de Vrijzinnigen Nederland in het Bijbels Museum in Amsterdam de tentoonstelling De Eerste Predikante te zien. Met behulp van kunst, voorwerpen en documenten wordt een beeld gegeven van Anne Zernike’s leven en betekenis voor andere (vrijzinnige) vrouwen uit haar tijd. Uiteraard is Anne zelf ook 'aanwezig' in verschillende portretten van haar echtgenoot Jan Manke.