Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons Actueel Nieuws Nieuwsberichten

Geestelijke lenigheid. De relatie tussen literatuur en natuurwetenschap in het werk van Frederik van Eeden en Felix Ortt, 1880-1930.

21 januari 2010

Promotie: mw. L.K. Vermeer, 16.15 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Proefschrift: Geestelijke lenigheid. De relatie tussen literatuur en natuurwetenschap in het werk van Frederik van Eeden en Felix Ortt, 1880-1930.

Promotor(s): prof.dr. M.S. Kemperink, prof.dr. G.J. Dorleijn, prof.dr. R. Gruttemeier

Faculteit: Letteren

Contact: Leonieke Vermeer, 050-311 34 09, leonieke.vermeer@zonnet.nl

De literaire verwerking van natuurwetenschap bij Van Eeden en Ortt

Frederik van Eeden las Darwin bij zijn ontbijt. Daarna schreef hij verder aan zijn dichtwerk Het lied van schijn en wezen I (1895) waarin de evolutieleer in verschillende gedaanten opduikt. Literaire teksten refereren regelmatig aan wetenschappelijk gedachtegoed. Leonieke Vermeer onderzocht wat er in het werk van Frederik van Eeden en Felix Ortt gebeurt met begrippen als evolutie, energie, entropie en de vierde dimensie, wanneer deze hun wetenschappelijke context verlaten en in een roman, gedicht of filosofische beschouwing terechtkomen. Vermeer stelt dat de auteurs aan wetenschappelijke kennis een lenige draai gaven, waarbij ze deze poogden te verbinden met hun utopische denkbeelden. Hun zoektocht naar een nieuwe, betere wereld is kenmerkend voor de cultuurkritische, maar ook optimistische toon van het Nederlandse fin de siècle.

Literaire teksten refereren regelmatig aan wetenschappelijk gedachtegoed. Andersom zijn er in wetenschappelijke teksten allerlei narratieve, retorische en discursieve patronen te vinden. Deze wederzijdse kennisuitwisseling is blijven voortbestaan, ondanks het feit dat literatuur en wetenschap eind negentiende eeuw institutioneel gezien relatief zelfstandige domeinen werden. Vermeer stelt de verhouding en het spanningsveld tussen het zowel open als gesloten karakter van deze domeinen centraal. Als uitgangspunt koos zij het literaire perspectief.

Vermeer legt de focus op de literaire verwerking van natuurwetenschappelijke denkbeelden in het werk van Frederik van Eeden (1860-1932) en Felix Ortt (1866-1959). Aangezien deze auteurs ook op wetenschappelijk gebied actief waren, kunnen bij hen goed de dwarsverbanden tussen literatuur en wetenschap in het licht van het autonomiseringsproces worden onderzocht. Deze dwarsverbanden zijn in hun werk zichtbaar met, onder meer, de evolutieleer, de thermodynamica en de wiskunde. De auteurs gaven aan deze gedeelde kennis een eigen draai waarbij geestelijke lenigheid en ideologische stramheid samengingen. In de moderne samenleving waarin specialisatie het devies werd, poogden Van Eeden en Ortt als ‘geestelijke zwervers’ de fragmentatie weer tot een eenheid te brengen. De auteurs tonen op die manier de voor het Nederlandse fin de siècle kenmerkende optimistische en utopistische zoektocht naar oplossingen van de dilemma’s die de moderniteit met zich meebracht.

Leonieke Vermeer (Utrecht, 1975) studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze verrichtte haar onderzoek bij onderzoeksschool ICOG/OGWG van de Faculteit der Letteren. Vermeer is momenteel conservator voor het (nog te bouwen) Nationaal Historisch Museum.

Laatst gewijzigd:13 maart 2020 01:15
View this page in: English

Meer nieuws

  • 18 maart 2024

    VentureLab North helpt onderzoekers op weg naar succesvolle startups

    Het is menig onderzoeker al overkomen. Tijdens het werken vraag je je opeens af: zou dit niet ontzettend nuttig zijn voor de mensen buiten mijn onderzoeksveld? Er zijn allerlei manieren om onderzoeksinzichten te verspreiden. Denk bijvoorbeeld aan...

  • 04 maart 2024

    Een plantaardige sensor

    In Makers van de RUG belichten we elke twee weken een onderzoeker die iets concreets heeft ontwikkeld: van zelfgemaakte meetapparatuur voor wetenschappelijk onderzoek tot kleine of grote producten die ons dagelijks leven kunnen veranderen. Zo...

  • 11 december 2023

    Join the 'Language and AI' community

    As a part of the Jantina Tammes School, the 'Language and AI' theme is an interdisciplinary initiative that aims to encourage collaboration among academics, PhD candidates, students, and industry representatives who share a keen interest in the...