‘Voor kinderen is een kerk een magische plek’

Inge Basteleur, 33 jaar, werkt als projectleider educatie bij Groninger Kerken. ‘Als er ergens een kerk wordt gerestaureerd, proberen we altijd de nabijgelegen basisschool uit te nodigen.’

Door: Douwe Wilts

Op een zonnige ochtend stap ik goedgemutst door de binnenstad van Groningen. Ik ben op weg naar Groninger Kerken. De stichting is gehuisvest op de eerste en tweede verdieping van de remonstrantse kerk, die op zondag nog steeds in gebruik is. Ik ga in gesprek met Inge Basteleur over hoe taal kan helpen het religieuze erfgoed levend te houden.

Waarom ben je Nederlands gaan studeren? En hoe kijk je terug op je studie?

‘Als kind riep ik altijd dat ik kinderarts wilde worden, maar op de middelbare school kwam ik er al snel achter dat ik geen talent had voor biologie en scheikunde.

Ik was creatief, wilde iets kunstzinnigs doen en ik was op de middelbare school goed in Nederlands. Het leek mij een heel brede studie waar ik veel van kon leren op het gebied van taalkunde, taalbeheersing en letterkunde. Ik heb het daar ook ontzettend naar mijn zin gehad, ik vond het leuk om samen te werken met studenten die helemaal opgingen in de verschillende kanten van de studie. Juist die diversiteit aan studenten heeft mij goed gedaan. Voor mijzelf miste ik het vuur voor een van de afstudeerrichtingen en wilde een andere master doen.

Ik koos voor Kunsteducatie bij Kunsten Cultuur & Media. Dat was net in de tijd dat Halbe Zijlstra Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap was en veel cultuursubsidies werden afgeschaft. Maar in de kunst- en cultuureducatie was juist een professionaliseringsslag bezig, waardoor daarnaar veel onderzoek werd gedaan. 

Sinds mei 2016 werk je voor Groninger Kerken. Hoe ben je hier terechtgekomen?

‘Na mijn afstuderen heb ik enige tijd voor de Stichting Kunst en Cultuur in Assen gewerkt. Daar heb ik onder andere bijgedragen aan het project Gekleurd Grijs, een culturele actiemaand voor senioren, en later gewerkt als regioadviseur voor het onderwijs. Op dat moment vertrok een vriendin bij Groninger Kerken, en waren ze op zoek naar iemand met een educatieachtergrond. Ik ben het gesprek aangegaan en we voelden een klik. Zodoende kon ik hier aan de slag als projectmedewerker educatie.’

Wat zijn de doelstellingen van Groninger Kerken? En hoe proberen jullie die te bereiken?

‘Al sinds onze oprichting in 1969 is ons doel om monumentale kerken in Groningen te behouden en te restaureren. Daarnaast willen we de interesse in het religieuze erfgoed vergroten door oog te hebben voor de cultuurhistorische, maatschappelijke en landschappelijke betekenis van kerken en nieuwe vormen van gebruik te stimuleren.

Dat doen we als seculiere organisatie door kerken over te nemen van kerkgemeenten die het onderhoud niet meer kunnen bolwerken. Door teruglopend kerkbezoek fuseren kerkgemeenten of heffen ze zich op. Daarmee verdwijnt de behoefte aan een kerk als religieuze ontmoetingsplek. Daarnaast zijn kerken vaak monumenten en het onderhoud is erg kostbaar. Als we een kerk overnemen is dat altijd inclusief een bruidsschat, waarvan de waarde gelijkstaat aan tien jaar onderhoud. Die bruidsschat geeft ons de mogelijkheid het onderhoud voor de toekomst te waarborgen. We zijn op dit moment eigenaar van 103 kerken in de provincie.

Naast instandhouding van het erfgoed willen we dus ook de interesse daarin vergroten. Voor elke kerk stellen we een plaatselijke commissie van vrijwilligers samen die de kerk gaat beheren en exploiteren. Sommige kerken zijn dagelijks open, andere kerken zijn te huur voor huwelijken, begrafenissen, lezingen of concerten. Daarnaast hebben we zelf ook projecten en onderwijsprogramma’s.’

Wat houden je werkzaamheden in?

‘Als projectleider educatie richt ik mij op alles wat met onderwijs en educatie te maken heeft, zoals het ontwikkelen en uitvoeren van lesmaterialen en programma’s. Dit doen we onder de noemer Schoolkerk. Incidenteel verzorg ik ook workshops over religieus erfgoed, onder andere aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ik maak daarnaast deel uit van de redactie van ons tijdschrift Groninger Kerken en ik begeleid stagiairs. Nu en dan onderhoud ik contact met internationale collega’s, die zich bezighouden met religieus erfgoed elders op de wereld.

Een van mijn belangrijkste projecten van de afgelopen tijd is de tentoonstelling “Feest! In Oost en West”, gemaakt in de toren van de kerk van Garmerwolde. In een interactieve tentoonstelling leren bezoekers acht christelijke en islamitische feestdagen kennen. Op Schoolkerk.nl bieden we verder lesprogramma’s aan voor basis- en middelbare scholieren. We merken dat daar veel behoefte aan is.’

Waar komt die behoefte vandaan? En hoe gaan kinderen om met kerken?

'Zowel basisscholen als middelbare scholen weten ons goed te vinden. Dat heeft er misschien mee te maken dat kennisoverdracht over wereldreligies onderdeel is van het curriculum. Docenten weten vaak niet zoveel van het onderwerp af, of voelen zich er onzeker over. Daarnaast is alles wat met religie te maken heeft onderwerp van een intens maatschappelijk debat. Docenten vragen ons daarom om handvatten.

Daarnaast benaderen wij ook onderwijsinstellingen. Als er ergens een kerk wordt gerestaureerd, proberen we altijd de nabijgelegen basisschool uit te nodigen. Soms komen kinderen (en volwassenen) er iedere dag langs, maar zijn ze nog nooit binnen geweest. We willen de nieuwsgierigheid aanwakkeren. Als je kinderen de ruimte geeft om vragen te stellen en die serieus neemt, komen er heel mooie, en soms ook grappige gesprekken op gang. Het bekijken van gewelfschildering van de zondeval met Adam en Eva, kan zo uitlopen op een gesprek over bloemetjes en bijtjes. Een orgel wordt, in plaats van een saai en stoffig ding, voor veel hedendaagse leerlingen een imponerend instrument en dat gaan ze met hun verbeelding te lijf. Laatst vroeg een leerling bijvoorbeeld: “Woont er iemand in het orgel?” Het is die onbevangen en nieuwsgierige houding die we met onze lesprogramma’s willen stimuleren. Veel kinderen worden tegenwoordig niet meer kerkelijk opgevoed. Voor hen is de kerk een magische plek waar van alles te ontdekken valt en alles mogelijk is.

Zoals ik al zei, heb ik nog weleens contact met internationale collega’s, bijvoorbeeld uit Spanje. Als ik hen vertel hoe wij met ons religieus erfgoed omgaan, dat kinderen over de kerkbanken klimmen of een schoolfeest in de kerk hebben, slaan ze soms steil achterover. Vanuit de katholieke traditie is het gebouw heilig, en dat zorgt voor een andere omgang met religieus erfgoed.'

Heb je een band met het kerkelijk leven?

‘Ik ben wel christelijk opgevoed, maar niet gelovig. Ik heb een sterke interesse in religie en cultuur in het algemeen, misschien dat die opvoeding daar iets mee te maken heeft. Religieus erfgoed, zowel materieel als immaterieel, heeft een heel interessante lading door de religieuze component.'

Wat kunnen kerken betekenen voor mensen die niet religieus zijn?

‘Zeker in Groningen, waar er maar weinig bossen zijn, kun je kerken zien als ijkpunten in het landschap. Aan de toren herken je meteen het dorp. Het zijn bakens die onze omgeving definiëren.

Kerken zijn daarnaast vaak heel oud, hebben meestal wortels in de middeleeuwen. Er zijn huwelijken gesloten en op de kerkhoven liggen voorouders begraven. Hoewel mensen zelf wellicht niet meer geloven, hechten zij vanwege hun band met het verleden nog steeds aan de kerk. Kerken zijn een bewaarplaats van de geschiedenis en stellen ons in staat de geschiedenis aan te raken.

De kerk is ook een niet-religieuze verzamelplaats. Ik gaf al aan dat voor elke kerk een plaatselijke commissie actief is die de kerk beheert en activiteiten organiseert zoals lezingen, theatervoorstellingen of concerten van het plaatselijke koor. Het blijft daarmee bijdragen aan de sociale cohesie in het dorp. En je kunt zeggen: het religieuze karakter van kerken verdwijnt langzamerhand, maar ik denk dat er een diep gevoelde behoefte is aan zingeving, contact met de geschiedenis en gemeenschapszin.’

Naast Groninger Kerken bestaan er soortgelijke stichtingen in andere provincies. Hebben jullie contact met deze stichtingen?

‘Met de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben we goed contact. Samen hebben we bijvoorbeeld het Ziltepad uitgezet, een pelgrimsroute die langs kerken langs de Waddenkust voert. Daarnaast zijn er soortgelijke stichtingen in onder andere Drenthe, Gelderland en Zeeland, maar die zijn wel beduidend kleiner. We wisselen wel ervaringen uit met deze stichtingen over het beheer van kerken en het organiseren van vrijwilligers. Door onze omvang en ervaring denk ik dat wij in het noorden wel een voorloper zijn.’

Welke lessen die je tijdens je studie hebt geleerd, pas je nu nog steeds toe in de praktijk?

‘Of het nu gaat om Academisch Schrijven en Presenteren, cursussen over taalkunde of literatuur: we hebben tijdens de studie enorm veel teksten gelezen en ook veel teksten moeten schrijven. Dat helpt mij in het vele schrijfwerk dat ik dagelijks op mijn bordje heb. Het maakt ook dat ik geleerd heb om kritisch naar eigen en andermans teksten te kijken. Ik denk dan ook dat het geen toeval is dat ik in de redactie van ons tijdschrift Groninger Kerken zit.

Maar bovenal heeft zich tijdens de studie het idee postgevat dat alles met elkaar verbonden is, in geschiedenis en in taal. Het is allemaal opgeschreven en de manier waarop bepaalt hoe we erfgoed doorgeven aan volgende generaties. Dat idee komt steeds terug in mijn werk.'

Heb je nog tips voor huidige studenten Nederlands die net als jij aan de slag willen bij Groninger Kerken?

‘Op dit moment hebben we geen relevante vacatures en ook voor de komende tijd verwacht ik geen ontwikkelingen op dat gebied. Maar we hebben wel een heel groot archief dat deels nog onontgonnen is. In ons archief zitten onder andere restauratiedagboeken, kerkelijke administratie, literatuur over de geschiedenis van erfgoed en nog veel meer. Een aantal jaar geleden heeft een student bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar historische graffiti, zoals ingekerfde namen, tekeningen en merktekens. Als studenten Nederlands een onderzoeksvraag hebben met betrekking tot de Groninger kerken, zijn ze meer dan welkom.’

Ik trek de deur van de remonstrantse kerk achter mij dicht. Terwijl ik terug naar huis loop, glijdt mijn blik langs de vele kerktorens die onze stad rijk is. Er zijn nog zoveel werelden te ontdekken. Voor kinderen is de kerk een magische plek waar van alles te ontdekken valt. Misschien geldt dat ook wel voor volwassenen. In ons blijft de hang naar de magie van het religieuze, zingeving, contact met de geschiedenis en gemeenschapszin voortleven. Het is die magie die Inge en haar collega’s bij Groninger Kerken in stand proberen te houden.