Wanneer meningsverschillen morele veldslagen worden

Waarom lopen politieke meningsverschillen soms zo hoog op dat groepen lijnrecht tegenover elkaar komen te staan? In haar proefschrift "How Political Disagreements Escalate into Moral Conflicts" onderzocht sociaal psycholoog Chantal D’Amore hoe standpunten kunnen verharden tot morele conflicten die de democratie onder druk zetten.

Tijdens crises als de coronapandemie of de oorlog in Oekraïne werd duidelijk hoe snel politieke meningsverschillen kunnen ontsporen. Volgens D’Amore gebeurt dat wanneer verschillende standpunten worden verbonden aan diepgewortelde waarden als vrijheid of gelijkheid. “Op dat moment worden meningen meer dan slechts meningen — ze veranderen in morele overtuigingen die koste wat kost verdedigd moeten worden.”

Uit een reeks studies – van het zwartepietendebat in Nederland tot de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020 – blijkt dat zulke ‘moralisatie’ wordt aangewakkerd door  mediaberichten die mensen het gevoel geven dat tegenstanders bewust schade toebrengen. Denk aan beelden van activisten die de wet overtreden, de moord op George Floyd, of aan provocerende uitspraken van politici. Zulke ‘triggers’ roepen gevoelens van woede en afkeer op, waardoor tegenstanders niet meer als gesprekspartners maar als vijanden worden gezien.

Twee factoren versterken dat effect: het gevoel dat de samenleving sterk verdeeld is, en het bewegen binnen een kring van gelijkgestemden. In zulke bubbels versterken gedeelde emoties de morele verontwaardiging, wat gevaarlijke vormen van polarisatie in de hand werkt.

Toch is polarisatie niet per se slecht, benadrukt D’Amore. “Polarisatie is een containerbegrip geworden. Verschil van mening wordt vaak over één kam geschoren met vijandigheid. En dit is problematisch, zo blijkt uit een grootschalige studie. Meningsverschillen zijn de zuurstof van de democratie. Het wordt pas gevaarlijk als we onze tegenstanders als kwaadaardig gaan zien. Op dat moment kunnen mensen gemotiveerd worden tot het steunen van bijvoorbeeld politiek geweld, en komt de democratie onder druk te staan.”

Om “giftige polarisatie” te voorkomen, pleit ze voor meer bewustzijn van gedeelde waarden en voor duidelijker onderscheid tussen verschillende vormen van polarisatie. Ook zouden media en platforms terughoudender moeten zijn met het verspreiden van moreel beladen berichten die het vijandbeeld aanwakkeren. “De echte dreiging komt niet van het feit dat we van mening verschillen,” zegt D’Amore, “maar van het idee dat de ander geen moreel mens meer is.”