Waardering en verbondenheid: zo krijgen artsen hun vleugels terug

Wat is de kern van dokter zijn, wat drijft hen? Deze vraag stelde Myra van den Goor, docent in de Academische Leergang Strategisch Leiderschap voor Medisch Specialisten, een paar jaar geleden bij aanvang van haar promotieonderzoek. Aanleiding vormden de gedreven en kwetsbare verhalen van artsen die ze dagelijks hoorde in haar werk. Wat bleek namelijk: met de verzakelijking van de zorg en de grote nadruk op efficiëntie en beleidsprocessen, verliezen we de persoon achter de doktersjas al snel uit het oog. En dat terwijl het menselijke aspect juist zó belangrijk is voor het optimaal presteren van een arts.

Inmiddels heeft Myra de essentiële factoren voor het werkplezier van artsen weten te distilleren. In haar Engelstalige proefschrift geeft ze er de allitererende termen ‘comradeship’ en ‘calling’ aan, oftewel ‘kameraadschap’ en ‘roeping’. Het houdt in dat artsen hun purpose vinden in het helpen ván en werken mét mensen, binnen een context die er echt toe doet. ‘Als we artsen vragen waar zij energie van krijgen, komt altijd de relatie met de patiënt naar voren’, vertelt Myra. ‘Ondanks de druk die op hen ligt, worden zij nog steeds enthousiast als het gaat om het contact en de connectie met mensen. En dan met name de waardering die patiënten hun geven – daar krijgen artsen vleugels van.’

Eén voor allen en allen voor één

Het menselijke aspect heeft daarnaast betrekking op de collega’s die samen met de arts op de werkvloer staan, zoals de term comradeship doet vermoeden. Myra: ‘Belangrijk voor artsen is om te functioneren in een team van mensen waar zij zich mee verbonden voelen en waar ze van op aan kunnen. Dit gaat verder dan alleen collegialiteit. Tegelijkertijd is het ook geen vriendenkring. Het is vooral een psychologisch veilige omgeving, waarin men respect heeft voor elkaar en een wederzijdse verantwoordelijkheid voelt. Dit uit zich in bekommeren om hoe anderen zich voelen en ernaar vragen als er iets aan de hand lijkt.’

Gezien de verantwoordelijkheid die op de schouders van artsen rust, is een veilige omgeving buitengewoon belangrijk in tijden van onzekerheid. ‘Wanneer je als arts twijfelt of denkt dat je iets verkeerd hebt gedaan, moet er ruimte zijn om dit te delen. Ik vind het daarbij belangrijk te onderkennen dat een arts altijd functioneert – en dus ook disfunctioneert – in een bepaalde setting en binnen een team. We moeten af van de gedachte dat artsen functioneren als individu. Bovendien zitten er donkere kanten aan hun vak. Ook dan moet er ruimte zijn om te praten hierover, met collega’s, om het een plek te geven.’

Minder druk, meer geneesplezier

Druk van buitenaf betekent helaas vaak dat dergelijke mens- en relatiegerichte waarden naar de achtergrond verschuiven. Myra: ‘Er is momenteel enorm veel aandacht voor controle, beheersing en verantwoording. De administratie die dit met zich meebrengt is behoorlijk, en zo ook de frustratie bij artsen. Toch zien we dat hun drijfveren – comradeship en calling – overeind blijven en dat men het werk blijft doen. Zorg is natuurlijk een humane bezigheid en uiteindelijk is het helpen van en omgaan met mensen het belangrijkste dat telt.’

De oplossing ligt daarom niet per se in het verminderen van druk, al is het simpelweg omdat dit lang niet altijd kan. Het stimuleren van energiebronnen heeft volgens Myra een veel groter effect op prestaties en geneesplezier. Ze vindt het verontrustend dat comradeship en calling onder druk komen te staan en de controle en toegenomen administratie de overhand nemen: ‘Het zou mooi zijn als deze thema’s op de agenda komen, zowel in het publieke domein als bij artsen onderling.’

Om hieraan bij te dragen, helpt Myra – vanuit haar organisatie Q3 – artsen te floreren in hun vak en hun comradeship en calling te stimuleren: ‘We zitten nu nog in de fase van bewustzijn creëren. Artsen kunnen zichzelf afvragen: wat kan ik op individueel niveau doen om mijn eigen geneesplezier te vergroten? Maar in feite is iedereen in de medische wereld hier verantwoordelijk voor. De arts zelf, de groep waarin diegene werkt, de medische staf, het bestuur, wetenschappelijke verenigingen en controlerende- en toezichthoudende instanties. Via deze wegen kan er steeds een stukje meer ruimte worden gemaakt voor het werkplezier van artsen.’

En nu ook met de Academische Leergang Strategisch Leiderschap voor Medisch Specialisten, waar Myra docent van is. Dit programma is bij uitstek geschikt voor medisch specialisten met ruime werkervaring en kennis van hun organisatie, die het krachtenveld in het gezondheidslandschap beter willen begrijpen, zodat zij op strategisch niveau nóg beter kunnen meedenken en meebeslissen. Zodoende wordt er in de leergang aandacht besteed aan de organisatorische en zakelijke aspecten van de gezondheidszorg enerzijds, en anderzijds aan de persoonlijke ontwikkeling en het behouden van geneesplezier. Myra licht hierbij uit: ‘Het is in deze context relevant om duidelijk te maken dat de drijfveren van een arts daadwerkelijk nodig zijn, willen zij floreren in de praktijk. Comradeship is hier een mooi voorbeeld van. Artsen met verschillende achtergronden kunnen elkaar vanuit hun eigen expertise aanvullen; een onderling respectvolle relatie en een veilige omgeving bevorderen dit alleen maar.'

De kern van dokter zijn in de coronacrisis

De kracht van deze waarden zagen we ook terug aan het begin van de coronapandemie. ‘De eerste dagen heerste er totale chaos, maar juist toen kwamen de drijfveren van zorgprofessionals aan het licht’, vertelt Myra. ‘De doelstelling was direct: hoe kunnen we onze patiënten zo goed mogelijk helpen en hoe krijgen we dat samen voor elkaar? Dokters en specialisten kwamen toen echt in the lead. Het overheersende gevoel van “we kunnen mensen niet aan hun lot overlaten” en de drive die men hieruit putte, was onvoorstelbaar.’

Hoewel het een valkuil kan zijn van zorgverleners om de patiënt altijd op de eerste plaats zetten, toonde deze noodtoestand wel expliciet waar hun hart ligt. ‘Als alles af lijkt te brokkelen, onzekerheid opkomt en beheersbare kaders wegvagen, dan blijft alleen de essentie van het werk over, dat wat écht uitmaakt. Crisis brengt wat dat betreft de kern naar boven’, aldus Myra.

Eigen calling

Naast haar bijdrage in de academische leergang is Myra van plan zich de komende tijd te richten op haar eigen calling: het voorthelpen van het werkplezier van artsen. Opnieuw wil zij, door middel van wetenschappelijk onderzoek, woorden geven aan datgene wat artsen op de werkvloer voelen. Haar volgende project focust zich op comradeship en calling in de praktijk, in het bijzonder hoe artsen hieraan vormgeven: ‘Ik wil onderzoeken waar artsen blij van worden in hun werk en dit een plek en podium geven, zodat hier uiteindelijk meer ruimte voor komt; dat is mijn doel.’

› De zesdaagse Academische Leergang Strategisch Leiderschap voor Medisch Specialisten start 3 februari 2022: