De filosoof als verbinder

April: Maand van de Filosofie. Een goede aanleiding voor een gesprek met hoogleraar Wetenschapsfilosofie (en natuurkundige) Jan-Willem Romeijn over het pad van een wetenschapper en de verbindende kracht van nieuwsgierigheid en kennis.

^{Tekst: Eelco Salverda, afd. Communicatie RUG / Foto's: Hesterliena Wolthuis}

‘Ik snak naar een kopje koffie, jij ook?,’ begint Romeijn, terwijl hij zijn jas uittrekt na binnenkomst in zijn kamer. Hij reikt een plastic bakje met kletskoppen aan. ‘Jij ook een?’ Een goedlachse, gemakkelijke prater, bij wie je je snel op je gemak voelt. Het zwarte haar een beetje piekerig, een jongensachtig uiterlijk. Hij zou geen slecht figuur slaan op een poppodium.

Filosofie als bijvangst

Zijn carrière had ook anders kunnen lopen. Romeijn was niet voorbestemd om filosoof te worden. Begonnen met de opleidingen Wiskunde en Natuurkunde, ruilde hij na een jaar Wiskunde in voor Filosofie. ’Ik wilde weten waar alle theorieën over gingen,’ verklaart hij de gedeeltelijke switch. ‘Meer begrip krijgen van de natuurkunde. Ik heb lang gedacht dat ik natuurkundige zou worden.’ Na zijn afstuderen (bij beide studies cum laude) volgde een tweejarig uitstapje naar financiële consultancy. Voor Romeijn lijkt het volkomen logisch. ‘Ik had me verdiept in theorieën uit de natuurkunde waarmee je ook iets over opties kunt zeggen. Daardoor kwam ik in de hoek van de financiële wiskunde en de econometrie. Ik kon werken bij een financieel adviesbureau en daar verdiepte ik me verder in statistiek.’ Maar het werd uiteindelijk toch filosofie. ‘Ja, ik denk dat daar mijn hart lag. Op feestjes vertelde ik vaker over filosofie. Wat me boeit zijn de vragen over wat we weten van de wereld. Welke rol kenniscultuur speelt in de wetenschap. Ik ben meer een generalist dan in de natuurkunde zou passen, denk ik.’ Hij benaderde prof. Kuipers, destijds hoogleraar aan de RUG, met de vraag of hij onderzoek kon doen op het grensvlak van voorspellen, statistiek en filosofie. ‘En zo kwam ik met een promotieplek weer in de wetenschap terecht,’ blikt Romeijn terug.

De ramen open

Inmiddels is Romeijn hoogleraar wetenschapsfilosofie en buigt hij zich over vragen als ‘Wat kunnen we kennen?’, ‘Wat weten we van de wereld?’, ‘Wat is correct?’ In zijn oratie pleitte hij voor een centrale rol van wijsgerig onderzoek binnen de wetenschap. Dat bleef niet bij een goed voornemen. Romeijn wil graag dat filosofie ten dienst staat van wetenschap en handelt daar ook naar. ‘Ik werk veel samen met onderzoekers. Filosofen kunnen methodologische verheldering bieden, zeggen of een gebruikte methode klopt. Ik heb bijvoorbeeld veel gekeken naar meetmethoden in de psychologie en samen met een psycholoog een artikel geschreven waarom een bepaalde methode wel of niet goed is. Maar ik werk ook met archeologen, sociologen en wiskundigen samen en heb overleg met Kenneth Kendler, van de reviewcommissie van de DSM, het grote stoornissenhandboek. Kloppen die ordeningsprincipes wel? Verder geef ik bijvoorbeeld workshops over waarheidsvinding voor rechters. Dat soort dingen vind ik belangrijk. Wetenschapsfilosofen moeten de ramen open zetten! Ga er op uit!’

Tegencultuur

Volgens Romeijn wordt onze wetenschapsbeoefening gevormd door onze kenniscultuur. Impliceert dat dat er in landen met een andere filosofisch-culturele traditie anders wetenschap wordt beoefend? ‘Ik ben betrokken bij de oprichting van een afdeling wetenschapsfilosofie in Fudan, China. Op zich is hun wetenschapsbeoefening geschoeid op Westerse leest. En empirische wetten zijn overal gelijk. Als ik hier een tennisbal van de Martinitoren gooi gaat die net zo snel naar beneden als daar. Maar het zal ook andere vormen hebben, gebaseerd op hun cultuur. Hun sociale structuur is anders, dat werkt door. Wij organiseren altijd een tegencultuur, we zoeken het debat en stimuleren het ontwikkelen van tegengestelde visies. Dat scherpt je mening. Dat is daar anders.’

Wetenschap als verbindende kracht

‘Waar ik echt blij van word, ook bij zo’n project in een andere cultuur, is dat er iets is dat ons allemaal verbindt,’ vervolgt Romeijn enthousiast. ‘De nieuwsgierigheid, de vragen en de zoektocht. Dat motiveert mij enorm. Dat verbond gaat over culturele grenzen heen. Dat kenmerkt ons als mens, daarin zijn we hetzelfde. En dat is een doorgaande ontwikkeling, noem het het Verlichtingsideaal. Vergis je niet, vroeger had je Duitse en Franse subculturen binnen de wiskunde. Dat kun je je niet meer voorstellen. Die tegenstelling hebben we ook overbrugd. Wetenschap is een verbindende sociale kracht. Dat hebben filosofen al vroeg geconstateerd. Met die traditie vereenzelvig ik me.’

Verbeelding

In april is het de Maand van de Filosofie, met als thema de Verbeelding aan de macht. Wat betekent dat voor Romeijn? ‘Filosofie kan mensen leren anders naar een probleem te kijken, anders na te denken over waarde. In die zin zou het niet gek zijn als filosofen iets meer letterlijk bij de macht betrokken zouden zijn.’ Anders leren kijken; de inspiratie ligt soms dicht bij huis. Op een krijtbord aan de muur staat een mooie eenhoorn getekend, voorzien van gekleurde hartjes. De uitdrukking van de verbeelding van een van zijn kleine kinderen. Wat weten zij eigenlijk van zijn werk? ‘Ik vertel hen dat ik lesgeef, en dat ik puzzel op hoe dingen zitten. Het mooie is, dat begrijpen ze. Dat is voor hen dagelijkse praktijk. Zij verbazen zich nog over dingen die voor ons vanzelfsprekend zijn. Als kennis ontbreekt, word je nieuwsgierig naar alles.’

Niet in een hoekje

De Maand van de Filosofie, nachten van de filosofie, een Denker des Vaderlands…. Filosofie heeft het tij mee. Wat heeft deze populariteit de maatschappij of de wetenschap gebracht? ‘Als je filosofie zoekt voor zingeving kom je bedrogen uit,’ aldus Romeijn. ‘Filosofie geeft geen antwoorden, maar stelt vragen. Maar wie een gezonde intellectuele interesse heeft en zijn geest wil scherpen, biedt zo’n maand heel veel. En aIs je echt serieus met filosofie bezig wilt zijn moet je het gaan studeren. En dat kan hier heel goed,’ lacht hij. ‘Maar ik vind het goed dat zo’n maand er is. Als filosofen moet je je niet afsluiten, niet bij elkaar in een hoekje gaan zitten.’ Weer die openheid. Zijn vlotte, relaxte uitstraling past eigenlijk heel goed bij de visie van Romeijn, de verbinder. Verbinding ontstaat sneller bij een persoonlijke benadering. Een bakje koffie en een kletskop. Het werkt.

Contact

Jan-Willem Romeijn