Met kool en krijt. De functie van de ondertekening in de schilderijen van Joachim Beuckelaar

Promotie: mw. M.J.G. Wolters, 14.45 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Proefschrift: Met kool en krijt. De functie van de ondertekening in de schilderijen van Joachim Beuckelaar

Promotor(s): prof.dr. H.T. van Veen, prof.dr. M.A. Faries, prof.dr. R.E.O. Ekkart

Faculteit: Letteren

Ondertekeningen van de schilder Joachim Beuckelaer geanalyseerd

Alvorens kunstenaars in verf gingen werken, brachten zij ter voorbereiding van de compositie veelal een ondertekening op hun paneel of doek aan. Met infraroodreflectografie (IRR) kunnen de verflagen van een schilderij optisch worden doordrongen om een dergelijke tekening of schets zichtbaar te maken. Margreet Wolters onderzocht met deze infraroodreflectografie een groot aantal schilderijen van Joachim Beuckelaer (Antwerpen, ca. 1535 - ca. 1575), in het kader van een onderzoeksproject naar atelierpraktijken en werkwijzen bij enkele zestiende-eeuwse schilders.

Beuckelaer wordt gezien als een van de eersten die zich specialiseerden op één afzonderlijk genre, het markt- en keukenstuk. Ondanks deze specialisatie bleek hij in zijn werkwijze zeer creatief. Veelal ontstond de uiteindelijke compositie na veranderingen en aanpassingen gedurende het werken op het paneel of doek en was de voorstelling dus niet al op voorhand vastgelegd.

De ondertekening toonde zich als een dynamisch aspect van de werkwijze, dat gaandeweg de werkzame periode van de schilder aan veranderingen onderhevig was. Analyse leverde inzicht in de manier waarop tekeningen en andere modellen werden toegepast. Hulpmiddelen als kleuraanduidingen of kwadraatnetten werden weliswaar ingezet, maar slechts gedurende een bepaalde periode in Beuckelaers loopbaan.

De flexibele werkwijze met de vele veranderingen duidt erop dat hij bij de uitvoering van de stukken zelf nauw betrokken was. Er kon echter wel een anonieme kunstenaar worden geïdentificeerd als Huybrecht Beuckelaer, de broer van Joachim. Gezien overeenkomsten tussen beider loopbaan en werkwijze kan worden aangenomen dat Huybrecht zeker een rol in het atelier te Antwerpen zal hebben gespeeld.

Margreet Wolters (Terborg Wisch, 1958) studeerde kunstgeschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Ze verrichtte haar onderzoek bij de afdeling kunstgeschiedenis van de Faculteit der Letteren aan de RUG en het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag, waar ze ook werkt als wetenschappelijk medewerker en conservator technische documentatie.