Een ketterse arts voor de heksen. Jan Wier (1515-1588)
Promotie: mw. V.M. Hoorens, 13.15 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen
Proefschrift: Een ketterse arts voor de heksen. Jan Wier (1515-1588)
Promotor(s): prof.dr. J.W. Renders, prof.dr. C.G. Santing
Faculteit: Letteren
Biografie van Jan Wier, niet-begrepen tegenstander heksenvervolgingen
De arts Jan Wier (1515-1588) staat bekend als vroege tegenstander van de heksenvervolging. Vera Hoorens, hoogleraar sociale psychologie in Leuven, toont in haar (tweede) proefschrift aan dat Wier weliswaar een bijzonder invloedrijke tegenstander van de heksenvervolging was, maar dat het bestrijden daarvan niet zijn hoofddoel was. Met zijn boeken wilde hij vooral kritiek leveren op de rooms-katholieke kerk. Hij gebruikte de heksenvervolging als middel daartoe, zoals Luther de handel in aflaten gebruikte om kritiek te leveren op de kerk. Wier werd volgens Hoorens echter het slachtoffer van zijn eigen succes, waardoor de ware strekking van zijn werk verloren ging.
In zijn boeken De praestigiis daemonum (Over duivelse begoochelingen) en De lamiis (Over de heksen) weerlegde Wier dat vrouwen een verbond sloten met de duivel en met hun tovermacht anderen kwelden. Heksenprocessen achtte hij onrechtmatig omdat ze niet-bestaande misdrijven betroffen en omdat verdachten gefolterd en vernederd werden. Anders dan veel tijdgenoten onderscheidde hij heksen van ketters, al noemde hij de doodstraf voor beide groepen onaanvaardbaar.
Volgens Hoorens is Wier het slachtoffer geworden van zijn eigen succes. Nadat talloze voor- en tegenstanders van de heksenvervolging zijn argumenten overnamen of bespraken, vaak zonder bronvermelding, werden zijn opvattingen over de heksen gemeengoed, zonder dat zijn naam daar nadrukkelijk aan verbonden was. Bovendien is er door de plotselinge toename van de heksenvervolging nadat hij zijn hoofdwerk gepubliceerd had en door het feit dat ook protestantse heersers heksen gingen vervolgen en protestantse auteurs tegen de heksen gingen schrijven, een misverstand over de betekenis van zijn werk. Hierdoor is de antikatholieke strekking ervan verloren gegaan.
Wier heeft tevens bijgedragen aan de hervorming van de rechtspraak, met meer aandacht voor de geestelijke vermogens van verdachten, voor een correcte inzet van de voorhechtenis en voor een menswaardige bejegening van gevangenen. Hij was echter niet de kampioen avant-la-lettre van de mensenrechten waarvoor hij wel eens is gehouden. Zo was hij niet tegen de doodstraf, maar wilde hij alleen dat heksen die niet opgelegd kregen. Omdat hij sommige heksen geestesziek noemde en principes uiteenzette die in de psychopathologie nog altijd aanvaard worden (zoals de rol van eenzaamheid en druggebruik bij geestesstoornissen, de aanstekelijkheid van afwijkend gedrag en de notie ontoerekeningsvatbaarheid) geldt Wier ook als een grondlegger van de psychiatrie. Critici menen echter dat hij ten onrechte doorgaat voor een boegbeeld van de psychiatrie. Volgens Hoorens is Wier dat dus wel degelijk.
Prof.dr. Vera Hoorens (Wevelgem, 1963) studeerde psychologie aan de Katholieke Universiteit Leuven. Ze verrichtte haar onderzoek als promovenda bij het Biografie Instituut, Faculteit der Letteren . Hoorens werkt als hoogleraar sociale psychologie aan de Katholieke Universiteit Leuven. Een handelseditie van het proefschrift verschijnt op 6 juni bij uitgeverij Prometheus, Amsterdam.
Laatst gewijzigd: | 13 maart 2020 01:12 |
Meer nieuws
-
18 september 2025
De geschiedenis teruggeven aan de gemeenschap
De Groninger aardbevingsproblematiek houdt ons nog steeds bezig. Universitair docent Yuliya Hilevich werkt als projectadviseur en stagebegeleider voor het project ‘Ooggetuigen van de Gaswinning’, waarbij alles draait om de mondelinge getuigenissen...
-
16 september 2025
Ruimte voor kunst: hoe creativiteit en wetenschap samen kunnen gaan
Het Nederlandse platteland is in transitie: uiteenlopende claims op landgebruikbotsen, infrastructurele ingrepen veranderen het landschap, en leefbaarheid staat onder druk door krimp en vergrijzing. Cultureel geograaf en sociaal planoloog Gwenda van...
-
15 september 2025
Succesvol bezoek aan de RUG door Rector van het Institut Teknologi Bandung
De Rector van het Institut Teknologi Bandung (ITB), prof. Tatacipta Dirgantara, bracht van een driedaags bezoek aan de Rijksuniversiteit Groningen.