Houd vooral rekening met welzijn van mensen met meervoudige woningschade

Bron: Nieuwsbrief EPI Kenniscentrum, april 2017

Leven in onzekerheid tast het welzijn van mensen aan. Bij aardbevingsschade blijken vooral de Groningers met meervoudige woningschade te lijden aan aantasting van hun gezondheid, veiligheidsgevoel en toekomstperspectief. ‘Het is belangrijk dat bouw-, inspectie- en verzekeringsmedewerkers hier rekening mee houden in hun omgang met deze mensen,’ zegt socioloog Justin Richardson, onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen.

‘Je huis wordt wat opgelapt, maar er is niemand die kijkt naar de bestendigheid van je huis. Iedere keer als je binnen of buiten om je huis kijkt, vallen er nieuwe scheuren op.’ Zomaar een quote uit het onderzoeksrapport die illustreert dat veel respondenten in de vragenlijsten aan onderzoekers van Gronings Perspectief meldden dat zorgen over het eigen huis het gevoel van onveiligheid in stand houden. Het vertrouwen in de eigen woning dat vóór de bevingen vanzelfsprekend was is aangetast.

Ook het vertrouwen in de organisaties die de schade moeten repareren is op een dieptepunt beland. Gronings Perspectief is een samenwerking tussen onderzoekers van de RUG, de GGD Groningen en Onderzoek & Statistiek van de Gemeente Groningen. Het team, waarvan ook Justin Richardson deel uitmaakt, staat onder leiding van RUG-hoogleraar Tom Postmes en UHD Katherine Stroebe. Het onderzoek monitort in opdracht van de Nationaal Coördinator Groningen de ervaren veiligheid, risicopercepties en gezondheid van Groningers in de gehele provincie Groningen.

Onder de kop ‘Aardbevingen tasten gezondheid verder aan’ bracht de RUG in februari resultaten naar buiten uit het toen net uitgekomen vierde wetenschappelijk rapport van Gronings Perspectief. Naast het signaleren van knelpunten, werpen de onderzoekers samen met de Groningers ook een blik op de toekomst. Richardson: ‘Dit soort onderzoek maakt professionals in het veld en bestuurders duidelijk welke geluiden uit de bevolking serieus genomen moeten worden.’ Alle rapporten zijn openbaar en worden via de website groningsperspectief.nl gedeeld met bewoners en geïnteresseerden.

Ramp

Richardson: ‘ De voornaamste en vrij schokkende conclusie uit ons onderzoek tot nu toe is dat mensen wel degelijk lijden aan de gaswinningsproblematiek. We vonden een verhoogd risico op psychische klachten, stress-gerelateerde gezondheidsklachten en een afname van het veiligheidsgevoel.’

Er is weliswaar veel bekend over de invloed van rampen op het welzijn van de bevolking, maar de gevolgen van de gaswinning in Groningen is heel specifiek: het gaat hier immers om een groot aantal kleinere gebeurtenissen die beetje bij beetje optellen tot een mogelijke ramp, in plaats van dat een catastrofe zich ineens voltrekt. Het chronische karakter brengt met zich mee dat mensen een verlies van controle kunnen ervaren. Welke gevolgen heeft dit op hun leven?

Ook willen de onderzoekers graag weten hoe de bewoners omgaan met het gegeven dat de Groningse aardbevingen door menselijk ingrijpen veroorzaakt worden en dus geen ‘gewone’ natuurramp zijn. Richardson: ‘Er zijn tekenen dat bewoners van het gaswinningsgebied zich als collectief onrechtvaardig behandeld en miskend voelen. Zoals onlustgevoelens over de Belastingdienst soms worden afgereageerd op de medewerkers van de Belastingtelefoon, kan dit inspecteurs en opnemers of herstellers van aardbevingsschade ook gebeuren in hun contacten met bewoners.

Onveilig voelen

Je onveilig voelen is uiteraard niet bevorderlijk voor je welzijn. Daarom is het voor professionals belangrijk om te weten in welke situatie hun klanten zich bevinden. Want het Groningse onderzoek heeft uitgewezen dat van de mensen die meervoudige schade hadden, nog slechts een minderheid, 38%, zich veilig voelt. Onder mensen met één keer schade is dit 60%. Ter vergelijking: van de mensen die geen schade hebben en die buiten het gebied met erkende schade wonen, voelt 85% zich veilig of zeer veilig in de eigen woning. De ervaren onveiligheid is niet toe te schrijven aan externe factoren zoals leeftijd en opleidingsniveau. Onder alle geledingen van de bevolking die zijn blootgesteld aan schade (hetzij in de omgeving, hetzij in eigen huis) is de ervaren onveiligheid sterk verhoogd. Dat ook veel kinderen moeten leven onder ‘ slopende stress’, wordt niet altijd gezien, waarschuwt Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer. Zij vindt dat er een speciaal onderzoek moet komen naar hun situatie.

Ontzorgen

Hoeveel mensen hebben er nu echt last gekregen van hun lichamelijke of geestelijke gezondheid door de aardbevingen? Waar men woont, in welk postcodegebied in de provincie, blijkt hiervoor niet echt belangrijk. Het gaat er vooral om of mensen schade hebben en of dit eenmalig was – en vaak inmiddels hersteld – of dat er meer schade is. Uit onderzoek van Gronings Perspectief blijkt dat er tot nu toe zo’n 90.000 personen zijn blootgesteld aan schade, waarvan er 15.000 meervoudige schade hebben. Zo’n 33% van deze laatste groep rapporteert zich ongezond te voelen. Onder de groep mensen met één keer en geen schade is dit respectievelijk 25% en 21%.

Omdat gezondheid nauw verbonden is met ervaren veiligheid en ook wordt beïnvloed door vertrouwen in de overheden, moet beleid erop gericht zijn deze factoren te verbeteren, zeggen de onderzoekers: ‘We concluderen dat de gezondheid van respondenten met meervoudige schade in 2016 slechter is geworden. Onze aanbeveling is om concrete maatregelen te ontwikkelen om deze groep te ontzorgen. Professionals kunnen hieraan bijdragen door stress of gezondheidsklachten te signaleren speciale aandacht te geven aan de communicatie met deze mensen. Ook is het van belang preventieve maatregelen te treffen die voorkomen dat personen met nieuwe schadegevallen eveneens gezondheidsklachten ontwikkelen.’

Vertrouwen

Verder bevelen de onderzoekers aan 'het vertrouwen te herstellen of op zijn minst te zorgen dat het niet verder beschadigd wordt. Eerlijke en betrouwbare communicatie over gaswinning en haar risico’s, transparantie in besluitvorming en onafhankelijkheid van uitvoerders lijken ons essentiële voorwaarden. Want, zei een respondent: ‘Niemand geeft zekerheid dat de bevingen binnen de veilige grenzen blijven. Schadeherstel is iets anders dan zorgen voor een veilige woonomgeving.’

Fenneke Colstee, Communicatie RUG