Bondigheid wordt in het algemeen als een belangrijke schrijfdeugd beschouwd. Een tekst waarin veel woorden worden gebruikt om weinig mee te zeggen, komt over als een ‘luie’ tekst, die onvoldoende is opgeschoond. Het herzien van een tekst komt bijna altijd neer op het indikken en compacter maken van een tekst.

Maar pas op: in het streven naar beknoptheid kunnen belangrijke gegevens en denkstappen verloren gaan. Hierdoor kunnen redeneringen en verbanden onduidelijk worden. In alle fasen van het schrijfproces kan naar bondigheid worden gestreefd:

Tijdens het maken van een tekstplan

• Bedenk één kernboodschap of vraagstelling, waaraan je een ‘slank’ tekstontwerp kunt ophangen. Hiermee voorkom je dat je tekst van begin af aan het karakter heeft van een oeverloos aspectenverhaal, of van een omgevallen kaartenbak.

NB: dit neemt niet weg dat je goed door een schrijfblokkade heen kan breken door ongehinderd te schrijven over je onderwerp "door de eeuwen heen" of "vanuit alle denkbare perspectieven". Je kunt het gebruiken als opwarming, en als techniek om op ideeën te komen.

Voorbeeld

Na het schrijven van een conceptversie

• Schrap alle elementen die niet bijdragen aan de invalshoek en het doel van de tekst. Ga na of alle zinnen relevant zijn voor de alinea en in een logische volgorde staan, en of alle alinea's relevant zijn voor het geheel. Je zult vrijwel altijd passages tegenkomen die zonder verlies aan betekenis geschrapt kunnen worden!
• Kijk kritisch naar bijvoeglijke naamwoorden. Vaak zul je merken dat ze zonder betekenisverlies weggelaten kunnen worden!
• Vermijd clichés en lege/loze frasen.

Voorbeelden van onnodige bladvulling

• "Nu dit behandeld is wil ik ook even een aantal mogelijke oorzaken van miscommunicatie geven, omdat ook de oorzaken van miscommunicatie erg belangrijk zijn, en vooral niet mogen ontbreken in deze tekst." (eerstejaars-studenttekst)
• "Communicatie is erg belangrijk in deze samenleving. Met het steeds populairder geworden internet lijkt belang van communicatie alleen maar toe te nemen. Maar het proces van communiceren verloopt niet altijd even vlekkeloos. Er is vaak ook sprake van miscommunicatie." (eerstejaars-studenttekst)

Overbodige uitweidingen

In de klassieke retorica wordt met het woord ‘amplificatio’ verwezen naar stijlmiddelen van de uitweiding. Zij worden gretig gebruikt door schrijvers die per woord of kolom worden uitbetaald, maar zijn vrijwel altijd een bron van ergernis voor lezers die graag snel to the point komen.

• Val niet met de deur in huis, maar leid je onderwerp omstandig in door de geschiedenis ervan "door de eeuwen heen" uitputtend te behandelen.
• Verwerk alle beschikbare informatie, zonder na te gaan of deze werkelijk relevant is voor je tekst. Sla niets over.
• Verantwoord je werkwijze zo gedetailleerd mogelijk, ook als je lezerspubliek eigenlijk alleen in de resultaten geïnteresseerd is.
• Herhaal alles wat je schrijft in andere bewoordingen. Vul bijvoorbeeld "Tijdens zijn puberjaren was hij erg recalcitrant" aan met het overbodige ".. en lag hij altijd enorm dwars."
• Preciseer zo veel mogelijk. Schrijf bijvoorbeeld niet "deze factoren beïnvloeden elkaar", maar "deze factoren verkeren in een proces van wederzijdse beïnvloeding".
• Bedenk zoveel mogelijk bijvoeglijke naamwoorden. Ook al zijn ze clichématig: "weids" bij "vergezichten", "ondoorgrondelijk" bij "oosterlingen", "pittoresk" bij "bergdorpjes".
• Kies altijd voor het lettergreep-rijkste woord dat je kunt vinden. Dus niet "werken", maar "functioneren", niet "invoeren" maar "implementeren", en niet "proberen" maar "een poging ondernemen".
• Maak zoveel mogelijk gebruik van deelwoordstijl, naamwoordstijl, voorzetselstijl en lijdende vormen. Deze technieken brengen bijna altijd veel loze woorden met zich mee. (zie ook: Concreet of abstract)
• Pak mededelingen zo dik mogelijk in. Schrijf dus niet "Vissen is een uitkomst voor werklozen: het kost weinig geld, maar wel veel tijd", maar "Gezien tegen de achtergrond van de omstandigheid dat bij het bedrijven van de hengelsport een relatief grote tijdsinvestering gepaard gaat met een relatief geringe financiële investering, kan de opmerking gemaakt worden dat, met name in een tijd waarin velen al dan niet tijdelijk aan het arbeidsproces onttrokken zijn, de hengelsport interessante perspectieven biedt."

---

Bronnen

• Burger, P. & de Jong, J. (1997). Handboek Stijl. Adviezen voor aantrekkelijk schrijven. Groningen: Wolters-Noordhoff.

© 2002 | RUG, Faculteit der Letteren, project Communicatieve Vaardigheden