Groningen Plessner Conferentie
Locatie: Tammeszaal, 4de verdieping van de Universiteitsbibliotheek Groningen – Broerstraat 4, 9712 CP Groningen
Het Helmuth Plessner Gezelschap, in samenwerking met de Universiteitsbibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen, organiseert een workshop over Filosofische Antropologie in Groningen op 22 en 23 januari 2026. De conferentie heeft twee centrale doelen: ten eerste streeft ze ernaar om bestaande controverses over de systematische status van Helmuth Plessners filosofische antropologie te herzien en deze kritisch te onderzoeken in het licht van het huidige onderzoek door jonge wetenschappers. Ten tweede wil de conferentie nieuwe perspectieven en onderzoeksvragen openen binnen de context van Plessners correspondentie en de Republiek der Letteren.
NB: De lezingen zullen in het Engels worden gehouden.
Negatieve, positieve of reflexieve antropologie? Over de controverse rond de systematische status van Helmuth Plessners filosofische antropologie
(Donderdag 22 januari)
Op donderdag worden drie lezingen gepresenteerd, elk gevolgd door een commentaar van een jonge onderzoeker.
09:30 Introductie
09:45 – 11:15
Hans-Peter Krüger (Potsdam) bespreekt in zijn lezing getiteld “The Negativity of the Absolute Enables Positivity and Reflexivity” een benadering van negatieve antropologie, die ontkent dat de menselijke levensvorm kan worden gedefinieerd aan de hand van eigenschappen of kenmerken. Het commentaar wordt gegeven door Dominik Harrer (Linz) met de titel: “The Act of Negation and the Negated as Object. Exploring the Various Meanings of the Term ‘Negative Anthropology’.”
11:30 – 13:00
Joachim Fischer (Dresden) houdt een lezing getiteld “Eccentric Positionality. Helmuth Plessner’s Philosophical Anthropology – A Paradigm between Naturalism and Culturalism” de positieve antropologie, die erop gericht is om inhoudelijke beweringen te formuleren over menselijke eigenschappen en structuren. Het commentaar wordt gegeven door Annalena Hagenbrock (Koblenz-Landau), wier bijdrage de titel draagt: “The Theory of Life Form – Michael Thompson and Helmuth Plessner.”
14:30 – 16:00
Gesa Lindemann (Oldenburg/Berlin) gaat in haar presentatie “Reflexive Anthropology – A Fundamental Transformation of the Open Question” in op de reflexieve antropologie en bespreekt hoe samenlevingen zelf de grenzen bepalen van wie of wat geldt als een sociaal relevante actor – en daarmee ook wat wordt verstaan onder anthropos. De lezing wordt van commentaar voorzien door Leonis Krude (Wenen) met de titel: “Rethinking Universality: The Significance of Reflexive Anthropology for Intercultural Philosophy.”
Door deze drie invloedrijke antropologische benaderingen naast elkaar te zetten, ze met elkaar in verband te brengen en ze aan kritisch commentaar te onderwerpen, streeft de workshop ernaar om de lopende discussies nieuwe energie te geven en een toekomstgerichte impuls te stimuleren.
16:00 – 18:00
Receptie in de hal van de universiteitsbibliotheek. Tijdens de receptie worden korte rondleidingen georganiseerd langs de Groninger Plessner-archieven bij Bijzondere Collecties (3e verdieping van de bibliotheek).
Helmuth Plessner en de Republiek der Letteren – Een workshop over intellectuele uitwisseling en disciplinaire vorming in epistolair netwerkanalyse
(Vrijdag 23 januari)
In de dynamische intellectuele landschappen van de moderne tijd diende correspondentie niet alleen als middel voor persoonlijke communicatie, maar ook als een cruciaal instrument voor disciplinaire vorming en het opbouwen van academische netwerken. De brieven van Helmuth Plessner (1892–1985), een van de invloedrijkste denkers binnen de Duitse filosofische antropologie, bieden een uniek venster op deze processen. Zijn correspondentie weerspiegelt niet alleen de ontwikkeling van zijn eigen denken — van vroege fenomenologische invloeden tot zijn latere bijdragen aan culturele antropologie en sociologie — maar ook de complexe interacties met andere geesteswetenschappelijke disciplines tijdens een periode van diepgaande maatschappelijke en academische transformatie.
Deze workshop richt zich op netwerkanalyse van wetenschappelijke brieven en de manieren waarop de ‘republiek der letteren’ heeft bijgedragen aan de vorming van nieuwe intellectuele paradigma's en disciplinaire grenzen. Centraal staat de vraag hoe brieven niet alleen dienden als middel voor ideeënuitwisseling, maar ook voor het smeden van institutionele en persoonlijke allianties die de contouren van de moderne geesteswetenschappen hebben helpen vormgeven. Door de digitale, materiële en intellectuele dimensies van historische brievenverzamelingen en hun metadata te onderzoeken, willen we inzicht bieden in de rol van informele netwerken bij de professionalisering van wetenschap en de opkomst van culturele antropologie als interdisciplinair veld.
De workshop nodigt uit tot kritische reflectie over het belang van correspondentie voor het begrijpen van academische cultuur, de wisselwerking tussen persoonlijke en professionele relaties, en de blijvende relevantie van Plessners werk voor hedendaagse debatten over interdisciplinariteit en intellectuele historiografie. Welke lessen kunnen we trekken uit Plessners epistolaire praktijken voor het academische leven van vandaag? En hoe kunnen we zijn netwerken lezen als een kaart van de intellectuele geschiedenis van de moderne geesteswetenschappen? Deze en andere vragen zullen tijdens de workshop worden verkend, met ruime gelegenheid voor discussie en uitwisseling tussen deelnemers.
Programma
09:15 Introductie
09:30 – 10:00
John Exalto, Jan Amos Comenius (1592-1670), intellectual networks, and expanding education space in the mid-17th century.
Exalto is werkzaam als universitair docent in de theorie en geschiedenis van het onderwijs en als curator van het ADNG Erfgoedcentrum voor de Nederlandse Gedragswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek richt zich op vroegmoderne en moderne onderwijskundige concepten en praktijken, met bijzondere aandacht voor de 17e-eeuwse Tsjechische filosoof Johannes Amos Comenius, die bijna vijftien jaar in Amsterdam woonde. Daarnaast interesseert hij zich voor de ontstaan van onderwijswetenschappen als academische discipline aan Europese universiteiten tijdens de eerste helft van de 20e eeuw.
koffiepauze
10:20 – 10:50
Hugo Hogenbirk, Disciplinary Formation: Concepts and People in a Republic of Letters?
Hogenbirk is filosoof met een achtergrond in informatica en digitale geesteswetenschappen. Zijn werk richt zich zowel op hedendaagse theoretische filosofie (met name op het gebied van de analyse van de semantiek en metafysica van fictie) als op begrips- en intellectuele geschiedenis, in het bijzonder de vorming van disciplines. Momenteel werkt hij aan de begripsgeschiedenis van "wereldbeeld" binnen het project "Culture Wars and Modern Worldviews" aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hier combineert hij close reading met computationele modellering van het begrip door de tijd heen, op basis van parlementaire, boek- en krantencorpora.
Daarnaast is hij als docent verbonden aan de Universiteit Leiden, waar hij onderwerpen onderwijst zoals metafilosofie, metafysica van fictie, logica en filosofische vaardigheden. Andere gerelateerde interesses die voortvloeien uit zijn werkzaamheden zijn onder meer de geschiedenis van de wetenschap, methodologische innovaties in semantische modellering, de filosofie van de wiskunde en de filosofie van Anne Conway.
11:00 – 11:30
Dirk van Miert, The “Republic of Letters” in the 20th century as concept and as praxis: a context of Plessner’s epistolary network in times of persecution, war and exile.
Van Miert is directeur van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en Cultuur (KNAW) en hoogleraar Geschiedenis van Kennis vanuit een Digitaal Perspectief. Hij is gespecialiseerd in de vroegmoderne Republiek der Letteren en heeft uitgebreid geschreven over epistolaire netwerken van geleerde mannen en vrouwen. Een inleiding op dit onderwerp is zijn bijdrage Intellectual and Academic Networks 1450–1800 in de online encyclopedie Europäische Geschichte Online. Zijn meest geciteerde artikel is "What was the Republic of Letters? A brief introduction to a long history (1417-2008)" (toepasselijk gepubliceerd, voor dit publiek, in Groniek).
Deelname aan de workshop is gratis. We kijken ernaar uit u te verwelkomen!