Commercie in de zorg: 'Duidelijke kaders geven vertrouwen aan burgers en zorgondernemers'

Commerciële partijen spelen een steeds grotere rol in de Nederlandse zorgsector. Op 26 mei houdt de Aletta Jacobs School of Public Health in samenwerking met de University of Groningen Business School (UGBS) een evenement over het veelbesproken onderwerp ‘Commercie in de Zorg’. Emile van Oorschot, CEO van Bergman Clinics Nederland, en RUG-hoogleraar Jochen Mierau delen in dit tweegesprek alvast hun visie.

Commercie in de zorg is een breed begrip: van zelfstandige klinieken tot thuiszorgorganisaties. Emile van Oorschot, CEO van Bergman Clinics Nederland, ziet het als volgt: ‘Commercie is het voorzien in een behoefte van een bepaalde groep, waaraan je vervolgens een prijs hangt.’ Dat lijkt simpel, maar in de zorg is het complex, benadrukt hij. Er is sprake van een gereguleerde markt met verschillende partijen: zorgverzekeraars, commerciële aanbieders als Bergman Clinics, publieke instellingen waaronder algemene en academische ziekenhuizen, huisartsen en andere zorgverleners.

Bergman Clinics concentreert zich in haar tachtig focusklinieken op een beperkt aantal zorgpaden op het gebied van bewegen, oogzorg, vrouwenzorg, huid- en vaatproblemen, maag- en darmklachten en orthopedie. ‘Bij Bergman Clinics richten we ons op planbare verzekerde zorg. We doen dit al jaren en blijkbaar goed, want verwijzers, verzekeraars en uiteindelijk patiënten blijven voor ons kiezen.’

‘Onze ‘propositie’ is dat we medische ingrepen heel vaak en efficiënt doen, tegen een prijs die lager is dan in het ziekenhuis. Dat vinden zorgverzekeraars prettig, want de prijs blijft laag en de toegankelijkheid van zorg hoog. Het levert Nederland een kostenreductie op. Ik hoop dat we die gelden kunnen gebruiken voor acute en hoogcomplexe zorg in ziekenhuizen.’ Tegelijkertijd benadrukt Van Oorschot dat ‘we de kwaliteit van zorguitkomsten bewaken, evenzo hard als betaalbaarheid en toegankelijkheid.’

Schaarse middelen

Voor Jochen Mierau, hoogleraar Economie van de Volksgezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen, is marktwerking in de zorg een manier om schaarse middelen te verdelen. ‘Het is voor mij geen moreel concept. Ik stoor me eerlijk gezegd aan discussies voor of tegen marktwerking in de zorg. Er zijn verschillende manieren om schaarse middelen te verdelen: via de overheid, door middel van ruilhandel of via de markt – om het even plat te stellen. Elke methode heeft zijn voor- en nadelen, en daar zouden we een volwassen, academisch gesprek over moeten voeren.’

Volgens de hoogleraar horen bij ieder systeem verschillende prikkels. ‘Als je iets vanuit het winstperspectief inricht – waar niets mis mee is – dan is het motief winst maken, en dat betekent dat er ergens marge gecreëerd moet worden’, legt hij uit. ‘Concurrentie dwingt je om een concurrerend en innovatief product aan te bieden, terwijl een NHS-achtige partij die prikkels minder voelt. Volgens hem is het een afruil. De innovatieprikkel brengt veel goeds, maar kan ook de kwaliteit ondermijnen en leidt soms tot ongewenste financiële constructies.’

Too big to fail

In de zorgsector gelden echter beperkingen op het gebied van marktwerking, merkt de hoogleraar op. Voor concurrentie is overcapaciteit nodig. Daarvan is in een groot deel van het stelsel geen sprake. Ook is hoogcomplexe zorg ingewikkeld om over te laten aan de markt. ‘Met name het deel van het zorglandschap waarin Bergman Clinics actief is, kan goed door de markt worden geregeld. Bij de hoogcomplexe UMC-zorg wordt het ingewikkelder. Daarvoor is een stukje commercieel en een deel publiek nodig.’

Mierau wijst daarnaast op een ander probleem: als commerciële partijen dusdanig groot worden, en verweven raken met het systeem, zijn ze ‘too big to fail’. Ze zijn systeemspelers geworden. Voor investeerders kan dit juist een voordeel zijn. ‘In het zorgstelsel is er een zorgplicht. Als jouw mogelijk risicovolle strategie niet werkt, dan is er altijd een uitweg, want het systeem mag niet falen. In mijn ogen hebben de regulerende instanties deze impliciete optie onvoldoende in de gaten.’ Mierau benadrukt dat het gaat om het zorgstelsel in het algemeen, niet over Bergman in het bijzonder. 'Mijn visie gaat over hoe het systeem in zijn geheel functioneert.'

Volgens de hoogleraar is er in Nederland bovendien een zekere waarborg. ‘Het is in Nederland niet mogelijk om te kiezen voor een electieve behandeling zonder verwijzing. Maar er zijn marktpartijen die op een andere manier winst proberen te maken, bijvoorbeeld door het optuigen van financiële constructies, wat we bijvoorbeeld in de jeugdzorg zagen. Ik kan me voorstellen dat zulke ‘verkeerde’ voorbeelden voor Bergman Clinics erg vervelend zijn.’

Negatieve frames

Als commerciële zorgaanbieder krijgt Bergman Clinics inderdaad soms te maken met negatieve frames, erkent Van Oorschot. Voorbeelden zijn kritiek op ‘cherrypicking’ en indicatieverruiming. ‘Terwijl er in ons stelsel sprake is van een poortwachterfunctie: een huisarts verwijst patiënten door. En als er een patiënt in de tweede lijn komt, dan gaan wij heel doelmatig om met de indicatiestelling. Dat wordt allemaal bijgehouden. Onze artsen zijn bovendien in loondienst: er is geen prikkel om meer te indiceren dan nodig. We willen geen consumentisme creëren.’

Volgens de CEO is Bergman Clinics ‘extreem transparant’ over zorguitkomsten en de financiële situatie. ‘Juist als commerciële aanbieder moeten we twee keer zo hard ons best doen. Hoge bomen vangen veel wind. Wij hebben als Bergman Clinics nauw contact met alle betrokken partijen, zoals de Inspectie en de Nederlandse Zorgautoriteit. De samenwerking verloopt heel prettig.’

Van Oorschot gaat graag het gesprek aan over commercie in de zorg, ook met de politiek. Niet zelden wordt in Den Haag stevig geageerd tegen marktwerking in de zorg. ‘We zoeken elkaar te weinig op. Ik heb veel politieke partijen uitgenodigd om het gesprek aan te gaan, maar lang niet alle partijen zijn op de uitnodiging ingegaan. Van de Wet integere bedrijfsvoering zorg- en jeugdhulpaanbieders (Wibz), waar de minister nu mee bezig is, zijn wij een voorstander. Duidelijke kaders geven vertrouwen aan burgers en zorgondernemers.’

Toekomst

De discussie over commercie in de zorg daargelaten: het huidige zorglandschap vraagt om verandering, benadrukt Mierau. Hij schetst de situatie. ‘We zijn met de inrichting van ons zorglandschap blijven hangen in 2005. Mensen onderschatten de demografische transitie van de afgelopen twintig jaar. In 2005 waren er meer dan genoeg verpleegkundigen en was er werkloosheid onder artsen. Dat is compleet voorbij.’

Het is een beeld dat Van Oorschot herkent. Volgens hem houden veel zorgaanbieders, zoals ziekenhuizen, vast aan de huidige situatie en ontbreekt een langetermijnvisie. ‘Over twintig jaar is de capaciteit nog altijd laag, terwijl de vraag alleen maar zal toenemen. De grootste bottleneck is een gebrek aan mensen.’ Volgens de CEO vraagt het om een andere inrichting van het zorglandschap. ‘Natuurlijk, de grootste winst valt te behalen bij preventie, maar als we het zorgstelsel overeind willen houden, moeten we keuzes maken.’

Van Oorschot stelt dat er veel winst is te behalen in de productiviteit. ‘Er gaat steeds meer geld naar de zorg, maar de productiviteit is niet verhoogd. Er hoeft helemaal niet meer geld bij; we moeten slimmer gaan werken.’ Volgens hem vraagt het om een verandering in financiering. ‘Er is nog altijd een prikkel voor ziekenhuizen om acute zorg met laagcomplexe zorg te compenseren. Daar moeten we mee stoppen. Zorg ervoor dat ziekenhuizen hun acute en hoogcomplexe zorg goed kunnen inrichten, zonder die prikkel. Dan kunnen we laagcomplexe zorg op een andere plek, met hogere productiviteit, inrichten.’

De CEO van Bergman Clinics denkt graag mee over de toekomstige inrichting van het zorglandschap. ‘Het is in Nederland goed geregeld, laat ik dat vooropstellen. We moeten alleen naar een optimalisatie van wat we hebben. Met een pessimistische blik zeg ik: de wal keert het schip. Maar ik kijk liever met een positieve blik. Vanuit die blik draait het om een samenwerking tussen partners, die samen kijken hoe de toekomst eruit moet zien.’

Het evenement ‘Commerciële zorg – De impact op ons zorgstelsel?’ over de rol van commerciële zorg in een duurzaam en betaalbaar zorgstelsel vindt plaats op 26 mei 2025 in House of Connections, Groningen. Meer informatie over het programma is te vinden op de website van de Aletta Jacobs School of Public Health.