Lezen in de luwte van een beuk • Conversaties met Theocritus

Door middel van een reis terug in de literaire tijd volgt deze tentoonstelling de sporen van het pastorale lied door de eeuwen heen, geïnspireerd door een editie uit 1545 van de gedichten van Theocritus in onze Bijzondere Collecties.

De pastorale modus wordt van oudsher geassocieerd met de Griekse dichter Theocritus, die vaak de vader van het genre heet. Maar deze modus is van het ene medium naar het andere gesprongen en daarbij van land naar land, reizend door de tijd, opbloeiend in de doornige heuvels in Zuid-Italië evengoed als in jouw woonkamer. Dit is de betekenis van pastoraal: een romantische kijk op landelijk leven.

Eerst enkele biografische feiten over de ster van de show: Theocritus. Hij werd geboren rond 300 v.Chr. in Syracuse op Sicilië—toen deel van Groot-Griekenland, nu deel van Italië. Het is onzeker of hij daar zijn hele leven heeft gewoond. Mogelijk leefde hij op Kos, een Grieks eilandje in de oostelijke Mediterranée. Mogelijk heeft hij Alexandrië in Egypte bezocht, destijds een metropool, waar zijn patroon, koning Ptolemaeus II, zetelde. Naar verluidt heette zijn vader Paraxagoras en zijn moeder Philinna. Deze introductie is nogal mager, maar er is nauwelijks iets met zekerheid bekend over Theocritus’ leven. Dat is gehuld in mythes, zoals veel van zijn gedichten.

Om de aanwezigheid van het pastorale in onze eigen levens te decoderen (van gemoderniseerde adaptaties van Shakespeare tot de Animal Crossing manie in 2020) neemt deze tentoonstelling je mee op een reis door de heuvels van tijd en ruimte met een boek uit de Bijzondere Collecties als gids, een editie uit 1545 van Theocritus’ Idyllen gebonden in roomkleurig perkament. Om te bevatten hoe zo’n boek tot stand kwam, moeten we op zoek naar de oorsprong en de evolutie van landschapspoëzie en naar de sociale gebeurtenissen die vormgaven aan kunst in het midden van de zestiende eeuw. Een sleutelrol spelen Vergilius’ aandeel in het doorgeven van de pastorale modus aan de cultuur van West-Europa, de verspreiding van het christendom, de symbolische betekenis van het landschap, en veranderende percepties op de rol van vrouwen in literatuur en samenleving.

Door terug te kijken naar het verleden middels een boek spiegelen we ons aan de dichter, die terugblikte op een mythisch verleden door middel van zijn teksten en zodoende een versie van een langverloren Gouden Tijd tot leven wekte. De Griekse dichter Hesiodus (ca. 700 v.Chr.) beschrijft de Gouden Tijd als de beste periode uit de menselijke geschiedenis, toen de Aarde een Paradijs was, zo overvloedig en vreedzaam dat mensen geen behoefte hadden aan landbouw of welke arbeid dan ook. De Idyllen van Theocritus dompelen de lezer in weelderige weiden en nodigen uit tot een jubeldans voor Artemis, Griekse godin van het wild en de wildernis. Tot de dagdromers behoren schaapherders, bosnimfen, cyclopen, heksen, electrische muzikanten en ridders met een groene huid—een mix van moderniteit en antieke mythen.