Archief Helmuth Plessner

Beknopt overzicht

Titel: archief-Plessner

Archiefvormer: Plessner, Helmuth (1892-1985), socioloog en filosoof

Periode: 1918-1975

Omvang: ca. 10 m

Aard van het archief: wetenschappelijk en persoonlijk archief

Aanvraagnummer: uklu PLESSNER

Biografie:

Helmuth Plessner werd geboren op 4 september 1892 te Wiesbaden als zoon van dr. med. Fedor Pleszner (1861-1933) en Elisabeth Eschmann (1859-1941). Hij is op 12 juni 1985 te Göttingen overleden.

Plessner studeerde van 1910-1916 te Freiburg (geneeskunde), Heidelberg (zoölogie en filosofie) en Göttingen (fenomenologie). Hij promoveerde in 1918 en habiliteerde in 1920. Van 1920-1933, toen hij wegens zijn joodse afkomst ontslagen werd, was hij Privatdozent te Keulen. Daarna was hij van 1934-1951 werkzaam aan de universiteit van Groningen, eerst als privaat-docent, vanaf 1939 als hoogleraar in de sociologie (in de juridische faculteit). In 1943 werd hij weer ontslagen en dook onder in Utrecht en Amsterdam. In 1946 werd hij benoemd tot hoogleraar in de filosofie te Groningen. In 1951 keerde hij naar Duitsland terug als hoogleraar in de sociologie en filosofie in Göttingen (1951-1961). Hij bekleedde de door de Theodor-Heuss-Stiftung ingestelde leerstoel aan de New School for Social Research in New York (1962-1963) en vervulde van 1965 tot 1972 een leeropdracht in de filosofie aan de universiteit van Zürich.

De Rijksuniversiteit Groningen verleende hem in 1964 een eredoctoraat.

Plessner is een van de grondleggers van de wijsgerige antropologie, die het 'bouwplan' van de mens en de fundamentele structuren van menselijk handelen onderzoekt. Plessner hield zich in verband daarmee vooral bezig met problemen uit de zoölogie, dierfysiologie, esthetiek, ideeëngeschiedenis, kennissociologie en de sociologische en politieke theorie. De 'excentrische positie' van de mens is een van zijn centrale begrippen: de mens heeft een lichaam en is lichaam. Enerzijds kan hij zich van zijn lichaam distantiëren, anderzijds is hij er onverbrekelijk mee verbonden. Ten opzichte van de buitenwereld heeft de mens steeds een dubbelzinnige positie: natuurlijk-kunstmatig, direct-indirect en verbonden-losgeslagen. Gedurende zijn Göttinger jaren richtte Plessner zich vooral op cultuursociologie en sociale filosofie. Dan ontstaat er een grote belangstelling voor zijn filosofie, wat leidt tot eerbewijzen voor de persoon en heruitgaven en bundeling van zijn werken.

Publicaties (selectie)

• Die wissenschaftliche Idee. Ein Entwurf über ihre Form, Heidelberg 1913.
• Die Einheit der Sinne. Grundlinien einer Ästhesiologie des Geistes, Bonn 1923.
• Grenzen der Gemeinschaft. Eine Kritik des sozialen Radikalismus, Bonn 1924.
• Die Stufen des Organischen und der Mensch. Einleitung in die philosophische Anthropologie, Berlin 1928.
• Macht und menschliche Natur. Ein Versuch zur Anthropologie der geschichtlichen Weltansicht, Berlin 1931.
• Das Schicksal des deutschen Geistes im Ausgang seiner bürgerlichen Epoche, Zürich / Leipzig 1935 (in 1959 heruitgegeven als Die verspätete Nation )
• Lachen und Weinen. Eine Untersuchung nach den Grenzen menschlichen Verhaltens, Bern 1941.
• Is er vooruitgang in de wijsbegeerte? Groningen 1946.
• Mit anderen Augen. Aspekte einer philosophischen Anthropologie, Stuttgart 1953.
• Zwischen Philosophie und Gesellschaft. Ausgewählte Abhandlungen und Vorträge, Bern 1953.
• Die verspätete Nation. Über die Verführbarkeit bürgerlichen Geistes, Stuttgart 1959.
• Conditio humana, in G. Mann & A. Heuss, Propyläen Weltgeschichte, Berlin etc. 1961, Bd. I.
• Gesammelte Schriften, 10 vols., Frankfurt a.M. 1980-1985.
• H. Struyker Boudier (red.), Filosofische wegwijzer. Correspondentie van F.J.J. Buytendijk met H. Plessner, Zeist 1993.

over Plessner:

• L.W. Nauta, 'H. Plessner, wijsgerig antropoloog', Wijsgerig Perspectief 4 (1964), pp. 253ff.
• F. Hammer, Die exzentrische Position des Menschen, Bonn 1967. - M. Plessner, Die Argonauten auf Long Island, Berlin 1995.
• H. Redeker, Helmuth Plessner of de belichaamde filosofie , Delft 1995.
• J. Sperna Weiland, 'Helmuth Plessner', in: H. Achterhuis e.a., De Denkers. Een intellectuele biografie van de twintigste eeuw, Amsterdam 1999, pp. 235-244

Portret

Een portret van Plessner door Paul Citroen (1951) hangt in het Academiegebouw, in de Engelse Zaal (2001) (zie R.E.O. Ekkart en J. Schuller tot Peursum-Meijer, Groninger Academieportretten (Groningen 1978), nr. 183).

Zie ook de website van de Helmuth Plessner Gesellschaft 

Bewaarplaats

Universiteitsbibliotheek Groningen, afdeling Bijzondere Collecties

Een inventaris is beschikbaar

Toegangen:

Het archief bevat manuscripten, brieven, verslagen en rapporten. Een beknopte inventaris is te raadplegen. Een uitvoerige inventaris is op te vragen bij de balie van de studiezaal. Brieven worden in de catalogus ingevoerd. Een deel van de brieven (inv. nrs. 141-143) is op microfiche raadpleegbaar.

Verwerving

In 1982 werd het archief door Plessner aan de Universiteitsbibliotheek Groningen overgedragen. De door Plessner aangebrachte ordening is aangehouden.

Beperkingen voor raadpleging:

Het materiaal in deze collectie kan worden aangevraagd via de Bibliotheekcatalogus (Smartcat) of door een mail te sturen naar Bijzondere Collecties.

Auteursrecht:

Het auteursrecht berust bij mevrouw dr. Monika Plessner te Göttingen.

Het publikatierecht berust bij de Universiteitsbibliotheek Groningen als eigenaar van het archief.

Te citeren als:

Universiteitsbibliotheek Groningen, archief-Plessner.