Skip to ContentSkip to Navigation
UniversiteitsmuseumOnderdeel van Rijksuniversiteit Groningen
Universiteitsmuseum
Universiteitsmuseum Collecties Frits Zernike (1888-1966): Leven en werk

Toverstaf uit Sumatra

De traditionele kunst op het eiland Sumatra (Indonesië) wordt gemaakt door verschillende stammen in de hooglanden, die tezamen vallen onder de naam Batak. Op het gebied van magische spreuken en rituelen hebben ze zich een vorm van schrift eigen gemaakt. Zo zijn de op boombast geschreven Batakse toverboeken vaak versierd met tekeningen van geesten en dergelijke. De Batakse kunst heeft over het algemeen eenvoudige en compacte vormen: ‘kracht’ als uitdrukking heeft de voorkeur boven het vervaardigen van ‘elegante’ kunst. De Batak zijn gespecialiseerd in het maken van verschillende (gebruiks-)voorwerpen zoals verschillende typen maskers, beelden en deze toverstaf. De toverstaven zijn gewoonlijk ongeveer anderhalf á twee-en-een-halve meter lang. Het boveneinde is versierd met een aantal boven elkaar aangebrachte figuren van mensen en dieren.

Het Universiteitsmuseum is in het bezit van een bijzondere etnografische collectie van hoogleraar geschiedenis en godsdienstkunde Theodoor Pieter van Baaren (1912-1989). Hierin bevindt zich een rijkversierde toverstaf met mens- en dierfiguren van glanzend zwart hout. De hoofdtooi ontbreekt helaas. Ook is de onderste punt afgebroken. Een staande menselijke figuur vormt de top, daaronder staan een slang, een gehorend viervoetig dier (waarschijnlijk een geit) en als laatste een varken of een hond. De toverstaf is een gemeenschappelijk bezit van een groep en wordt in diverse rituelen door een datu (toverpriester) gebruikt. Bij afscheiding van een deel van een gemeenschap om een zelfstandig groep te vormen werd zo mogelijk een nieuwe toverstaf gemaakt.

De staf is in het geheel met de hand gesneden door de datu met een eenvoudig mesje als enige werktuig. Het hout is afkomstig van een bepaalde boomsoort, de pioe-pioe tanggoelon, poejoe-poejoe-tanggoele of hajoe tanggoelon. De zware, vaak verwrongen stam van deze lage boom is met lange spitse doorns bezet en daarom heet de boom ook wel tada tada, d.i. de weerbarstige. Het hout van deze boom is bijzonder hard en wordt niet door insecten aangetast. In de hoofdtooi van de bovenste figuur werd de magisch werkende pupuk gedaan. Pupuk is een toverbrei of met magische kracht geladen substantie (soort zalf) bereid uit hersens, hart en lever van een ceremonieel gedood kind. Dat ging er afschuwelijk aan toe. Het slachtoffertje werd namelijk levend tot de hals ingegraven in de aarde. Daarna werd het kind beloofd palmwijn te mogen drinken, maar in plaats daarvan goot de datu door de sahan (toverhoorn) gesmolten lood of vloeibaar koper in het keeltje.

De toverstaf werd voor verschillende doeleinden gebruikt; om heil te verzekeren, geluk te brengen, ongeluk te weren en rampspoed te voorkomen of te herstellen (mandoedoe). De staak kan door middel van de zwarte kunst ook worden aangewend als verderf-brenger die ziekte en dood kan veroorzaken (manoeroengi). Verder als raadgever bij het besturen van het land, als vernietiger en medestrijder in oorlog, als regenmaker in droge tijden of regenweerder in natte tijden en als orakelwerktuig (tondoeng).

Laatst gewijzigd:08 oktober 2021 16:35
View this page in: English