De geschiedenis teruggeven aan de gemeenschap

Er is al veel gezegd en geschreven over de Groninger aardbevingsproblematiek. Maar nog nooit is deze geschiedenis systematisch en structureel onderzocht. Tot nu. Universitair docent Yuliya Hilevich werkt als projectadviseur en stagebegeleider voor het project ‘Ooggetuigen van de Gaswinning’, waarbij alles draait om de mondelinge getuigenissen van betrokkenen.

^{Tekst: Lieke van den Krommenacker / Foto's: Reyer Boxem}

‘De tegels raakten stonden letterlijk los van de wc-muur.’ ‘In de ambtelijke brij waren onze veiligheidsrapporten kwijtgeraakt, toen moest ik er weer zelf achteraan bellen.’ ‘Er zaten elke keer weer andere mensen aan tafel.’ ‘Ik kan me voorstellen dat een hoop mensen denken: weet je, ik houd ermee op.’

Zomaar een paar zinnen uit interviews met gedupeerden uit het Groninger aardbevingsgebied. Particuliere zinnen met een grote, overstijgende zeggingskracht. ‘Het gevoel van onrecht en je niet gehoord voelen klinkt erin door,’ zegt Amber Hannah Jansen (23). ‘Schade aan je huis is één ding, maar zo veel gedupeerden voelen zich ook weggezet als mens.’ 

Honderd verhalen

Jansen, masterstudent Geschiedenis (track: History and Heritage Consultancy), is een van de stagiaires die namens de letterenfaculteit betrokken zijn bij het project ‘Ooggetuigen van de Gaswinning’ [zie kader]. Dat heeft als doel om in twee jaar tijd verhalen van minstens honderd betrokkenen vast te leggen. Leidend daarbij is de oral history-methode, een manier om geschiedenis vast te leggen aan de hand van mondelinge overlevering.

‘Oral history is het verzamelen van bronnen op een andere manier dan vaak gebruikelijk is bij onderzoek naar de geschiedenis,’ licht universitair docent en projectadviseur Yuliya Hilevich toe. De focus ligt niet op geschreven bronnen van lang(er) geleden, maar op de levendige verhalen van mensen die de gebeurtenissen zelf hebben meegemaakt en er in het hier en nu over kunnen vertellen. ‘Daarvan kunnen niet alleen betrokkenen nu, maar ook volgende generaties profiteren.’

Ethische codes

Vanwege haar ruime expertise op het vlak van oral history is Hilevych niet alleen verantwoordelijk voor het begeleiden van jonge onderzoekers als Jansen, maar ook voor het maken van de interviewrichtlijnen en de ethische kant van het project. ‘We vragen mensen eigenlijk naar hun levensverhaal, in dit geval in relatie tot en in de context van de aardbevingsproblematiek. Omdat de gesprekken erg persoonlijk zijn en over grote levensgebeurtenissen gaan, moeten we ons aan bepaalde ethische codes houden. Dus het eerste wat ons te doen stond, was toestemming vragen aan de deelnemers.’

Bij deze opstartfase was ook jonge onderzoeker en masterstudent Geschiedenis (track: Un/Sustainable Societies) Jurjen Abbes (23) betrokken. ‘Ik hield me bezig met het samenstellen van de vragen. Daarbij heb ik gekeken naar hoe de interviewers de juiste vragen konden stellen, zodat thema’s waar we het over wilden hebben, naar boven kwamen.’

Slopend

Jansen noemt: onrecht, eenzame strijd, onbewuste emotionele schade en bureaucratie; onderwerpen die onlosmakelijk verbonden zijn met de gaswinningsproblematiek, maar waar in de beleving van betrokkenen vaak niet voldoende aandacht voor is. ‘In de interviews wordt heel duidelijk hoe slopend dat is geweest voor mensen,’ zegt Jansen.

Inmiddels staat de teller op zo’n vijftig interviews, afgenomen door vijf journalisten die speciaal voor het project zijn getraind. De interviews duren soms wel drie uur en zijn – op enkele korte (plas)pauzes na – integraal voor iedereen terug te kijken op de website van het project en van de Groninger Archieven.

Jansen analyseerde er tot nu toe ruim twintig, waarbij ze keek naar welke informatie uit de verschillende interviews inhoudelijk bij elkaar paste.’ Zo ontstonden wat Jansen ‘betekenisvolle groepjes’ noemt: passages of zinnen die, overkoepelend gezien, aan dezelfde thema’s raakten.

Uitsluiten

De meerwaarde van het op deze manier vastleggen van de geschiedenis, stelt Hilevych, is dat de doorleefde verhalen van ‘gewone’ mensen onderdeel worden van de geschiedenis. ‘We weten in ons vakgebied dat de bronnen die doorgaans bewaard blijven, ook veel mensen uitsluiten. Zo is er in de archieven van de jaren ’50 van de vorige eeuw, toen de oral history-methode is ontwikkeld, veel te vinden over rijke mensen die konden schrijven. Over mensen met een andere achtergrond is veel minder bewaard.’

Deze benadering geeft zodoende een stem aan mensen en gemeenschappen die door de gaten in de formele geschiedenisboeken zijn gevallen en, in dit specifieke geval, aan hen die vaak ontbreken in alles wat er al over de aardbevingsproblematiek is gezegd en geschreven. ‘Zo kunnen we iets teruggeven aan de geïnterviewden zelf, maar ook aan de rest van Nederland,’ zegt Hilevych. ‘Mensen kunnen nu echt begrijpen wat er allemaal is gebeurd.’

Kwetsbaar

Ze benadrukt het belang om als universiteit niet alleen iets te komen ‘halen’. ‘We willen deze geschiedenis academisch toegankelijk maken, zodat anderen er weer van kunnen leren. Maar de interviews werken ook troostend en verbindend voor de mensen zelf. Sommigen vertellen hun verhaal voor de eerste keer. Dat is heel kwetsbaar en dan is het fijn te weten dat je hier niet alleen doorheen gaat.’

Bij het zoeken en selecteren van deelnemers voor het project, is gekeken naar een zo divers mogelijke groep qua leeftijd, achtergrond en de wijze waarop mensen met de aardbevingen te maken hebben gehad. ‘Behalve gedupeerden, komen er ook mensen aan het woord die in bepaalde commissies hebben gezeten, of werkzaam zijn geweest in de gasindustrie,’ zegt Abbes. Hij heeft onder meer uitvoerig in kaart gebracht welke instanties en belangenclubs in het gebied actief zijn. Ook maakte hij een tijdlijn van de gaswinning.

Wingewest

In het heel, heel kort verloopt die als volgt: de ontdekking van het Groninger aardgasveld in de jaren ’50 en het aanvankelijke enthousiasme over de werkgelegenheid en het gemak waarmee gasleidingen werden aangelegd, gevolgd door de groeiende sociale onrust vanaf de jaren ’80 en ’90. En natuurlijk de aardbeving in Huizinge van 2012. Met een schaal van 3,6 op de schaal van Richter, was het de zwaarste beving in de provincie Groningen.

Abbes: ‘Die beving is een van de belangrijkste ‘keerpunten’ in de geschiedenis van de gaswinning. In elk interview is deze gebeurtenis ook onderwerp van gesprek.’ Hetzelfde geldt voor het idee van Groningen als wingewest. ‘Sinds de jaren ’80 hebben Groningers de indruk dat de overheid niet echt luistert naar hun klachten over veiligheid, en later de aardbevingsschade.’

Traumatisch

Hylevich benadrukt dat, dankzij het Ooggetuigen-project, Hilevych, de impact van deze geschiedenis voor het eerst systematisch en structureel wordt onderzocht en zichtbaar gemaakt. ‘Er wordt nu hard gewerkt aan het verzamelen en analyseren van de oral histories. Daarnaast is het plan om al deze informatie en de bevindingen te visualiseren op de website, die publiek toegankelijk is. Zodat regeringen, beleidsmakers en ook ‘gewone’ mensen kunnen zien hoe traumatisch deze periode is geweest voor veel Groningers en zij de erkenning en oplossingen krijgen die ze verdienen.’

• Ooggetuigen van de gaswinning

Ruim zestig jaar na de vondst van gas onder het land van boer Boon in Kolham bij Slochteren, eindigde in 2024 de gaswinning in Groningen. Voor het project Ooggetuigen van de Gaswinning, dat in april 2024 van start is gegaan, worden in twee jaar tijd de persoonlijke verhalen van ten minste honderd mensen, systematisch en wetenschappelijk, op video vastgelegd. Al deze verhalen zullen langdurig voor het publiek toegankelijk zijn.

Ooggetuigen van de Gaswinning is een initiatief van negen organisaties met wortels in Groningen, naar een idee van Diepduik Media. De Letterenfaculteit van de RUG is een van de betrokken partijen. Voor meer informatie, zie www.ooggetuigenvandegaswinning.nl