Op zoek naar de verloren tijd I. "De kant van Swann" - dr. Els Jongeneel

Van de lezing wordt een opname gemaakt. Deze zal ongeveer een week na de lezing op de site van Spraakmakende Boeken worden geplaatst.

Op zoek naar de verloren tijd, de zeven delen tellende fictieve autobiografie van Marcel Proust, tevens de langste roman van de 20e eeuw, vertelt het verhaal van de ontwikkeling van een kind tot volwassene die op latere leeftijd het schrijverschap omarmt waarnaar hij bijna een halve eeuw heeft gezocht. Die zoektocht mondt uiteindelijk uit in de ontdekking, uiteengezet in het laatste deel, De tijd hervonden, dat de wereld zoals wij die ervaren het resultaat is van onze zintuiglijke waarneming. Dit grondbeginsel dat Proust ontleend heeft aan de Duitse filosoof Schopenhauer ("die Welt ist meine Vorstellung"), vormt de basis van de Proustiaanse esthetica. Alleen de kunstenaar, en bij uitstek de auteur, aldus Proust, is in staat door te dringen tot de zuivere menselijke belevingswereld, en daarmee tot de essentie van de werkelijkheid, ontdaan van het omhulsel van gewoonte en nut die onze beleving vervlakken.

Proust maakt dit onthullen van de volledige werkelijkheid duidelijk aan de hand van de metafoor van het hervinden van de verloren tijd. Behalve in het laatste deel bevat Op zoek naar de verloren tijd overigens geen theoretische reflectie. De hoofdpersoon-verteller toont, met de nodige humor en vanuit zijn eigen innerlijke belevingswereld, menselijk gedrag (het woord 'impressie' komt veelvuldig voor in alle delen van de roman), hij observeert maar reflecteert niet, behalve op zijn eigen gebrek aan schrijftalent. Aan de hand van "Combray", het gedeelte waarmee De kant van Swann (1913), het eerste deel van Op zoek naar de verloren tijd, opent, en met als uitgangspunt de Proustiaanse poëtica zoals vertolkt in De tijd hervonden, zullen enkele aspecten van het verhaal de revue passeren: verteller en vertellen (o.a. het belang van de metafoor en de meanderende zinnen), ruimte, tijd en tijdsverloop, en het bewuste en onwillekeurige geheugen. Opmerkelijk genoeg heeft Proust in "Combray" flitsen ingevoegd van zintuiglijke werkelijkheidservaring gevolgd door de artistieke verwerking daarvan, die vooruitwijzen naar de apotheose van het kunstenaarschap waarmee meer dan twee duizend bladzijden later Op zoek naar de verloren tijd afsluit: de (beroemd geworden) scène van het madeleine koekje gedoopt in het kopje kruidenthee en de beschrijving, vanuit een optische waarneming, van de klokkentorens van Martinville. Ook deze scènes zullen ter sprake komen.