Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons

Religie en Conflict

Iedereen heeft wel eens een conflict. Bijvoorbeeld met een van je docenten of met je ouders. Reden voor een conflict kan zijn dat je je huiswerk weer eens niet hebt gemaakt of dat je te laat bent. Niet zo heel erg. Maar stel je nu eens voor dat je een conflict hebt over de fundamentele waarden van jouw leven, een conflict over hoe je het leven begrijpt en dient te leven. Je wilt bijvoorbeeld geen vlees meer eten en je ouders vinden dat maar onzin. Of je besluit een hoofddoek te gaan dragen of juist niet meer. Dat zijn conflicten die lastiger op te lossen zijn.

Een conflict over deze waarden kan zich afspelen in religieuze context. Wees je er echter van tevoren al van bewust dat religie niet van zichzelf een oorzaak is van een conflict. Mensen maken bepaalde keuzes en die kunnen ingegeven worden door verschillende factoren. Religie kan daar een van zijn, maar dat hoeft niet per se het geval te zijn. Interessant voor jou om over na te denken!

Daarnaast is het van belang een onderscheid te maken tussen verschillende stromingen. Hele vrijzinnige gelovigen zullen bijvoorbeeld niet snel een groot conflict krijgen met anderen. Voor mensen die zeer strikt geloven, bijvoorbeeld fundamentalisten, kan er gemakkelijker onenigheid ontstaan met andere groepen over waarden en gedrag. De relatie is complex en dat maakt het voor jou leuk en uitdagend om te onderzoeken.

Relatie Religie en Conflict

Niet elk conflict heeft een religieuze component en mocht het dat wel hebben, dan hoeft religie alsnog niet de oorzaak van het conflict te zijn. Daarnaast, mocht een conflict wel een religieuze component hebben, dan kan deze zowel een negatieve als een positieve invloed hebben, soms zelfs beiden. Op een negatieve manier kan religie bijdragen aan het voortbestaan van een conflict, op een positieve manier kan het bijdragen aan de oplossing van een conflict en soms kan het beide kanten tegelijk steunen. Er is dus niet te zeggen dat religie altijd dezelfde functie heeft in conflicten. Dat heeft met veel verschillende zaken te maken. Ten eerste bestaan er erg veel verschillende soorten religies, die allemaal een eigen idee hebben over de wereld, de mens, hoe je moet samenleven et cetera. Aanhangers van deze religie zullen dus ook allemaal op een eigen manier reageren op mogelijke conflictueuze situaties. Daarnaast is het lastig om te definiëren wat religie precies is. Vraag maar eens aan vijf mensen wat ze onder religie verstaan en je krijgt vijf verschillende antwoorden. Ook wetenschappers zijn het niet met elkaar eens over een definitie. Hetzelfde geldt voor de term conflict, wat is dat nou precies? Is een conflict sowieso gewelddadig? En wat is geweld dan precies? Allemaal lastige vragen.

Een ander moeilijk punt is dat onze kijk op religie in het algemeen er ook voor zorgt dat we op een bepaalde manier naar de relatie tussen religie en conflict kijken. Stel je voor dat jij iemand uit je klas totaal niet aardig vindt. Als die persoon dan ruzie krijgt met iemand anders, dan zal je snel denken: ‘zie je wel, die persoon maakt ruzie omdat hij/zij niet aardig is’. Andersom kan dat natuurlijk ook. Wanneer je iemand heel aardig vindt, dan zal je niet zo snel denken dat hij/zij verantwoordelijk is voor de ruzie. Dit werkt op dezelfde manier voor religie. Misschien werkt het nog wel sterker voor religie: als iemand religieus is, kan die persoon sneller als gewelddadig gezien worden. Hierdoor is het heel interessant om te kijken naar de manier waarop bijvoorbeeld politici zich uitspreken over een conflict. Zijn ze heel positief over een van beide partijen? Komt dat door hun eigen achtergrond? Iedereen wordt beïnvloed door hun eigen ideeën. Eenzelfde gebeurtenis kan door twee mensen op twee totaal verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Hoe denk je hier zelf over? Op welke manier zou je dat kunnen verwerken in een profielwerkstuk?

'The war on terror'

Dat eenzelfde gebeurtenis op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden, zien we wanneer we als voorbeeld ‘the war on terror’ nemen die de Amerikaanse oud-president George W. Bush verklaarde. Als reactie op de aanslagen van 11 september 2001 op het World Trade Centre, ging Bush de oorlog aan met terroristen. De aanslag werd dus geïnterpreteerd als een aanval van dé terroristen (zij) op dé Amerikanen/ het Westen (wij). Hiermee werd het geweld dat gebruikt werd tijdens de ‘war on terror’ gelegitimeerd, want het was een kwestie van zelfverdediging. Aan dit voorbeeld is ten eerste te zien dat geweld gelegitimeerd is. Als het ter verdediging is, bijvoorbeeld. Ten tweede had Bush ook op een andere manier kunnen reageren, bijvoorbeeld door te zeggen dat het om een paar individuen ging die om hun eigen redenen deze aanslag pleegden en niet om een gehele (religieuze) groep of bepaalde landen die aangevallen moesten worden. Dit voorbeeld laat zien dat er met verschillende factoren rekening gehouden moet worden en dat het lastig is om te bepalen welke reactie passend is als antwoord op een bepaalde gebeurtenis.

Over ‘the war on terror’ is veel verschenen in verschillende media, bijvoorbeeld Amerikaanse en Nederlandse kranten, op social media en in televisieprogramma’s. Jij kan een bepaalde bron, bijvoorbeeld een Nederlandse krant, als casus nemen en kijken hoe deze bron verslag heeft gedaan van ‘the war on terror’. Of je kunt twee verschillende bronnen vergelijken. Heb je wel eens gedacht aan het naast elkaar zetten van een Amerikaanse nieuwsuitzending en een uitzending van Al Jazeera? Of heb jij een eigen manier om te laten zien dat een gebeurtenis door verschillende personen op verschillende manier geïnterpreteerd kan worden?

Elk conflict is anders

Zoals gezegd, is er niet zwart-wit te zeggen dat religie altijd zorgt voor conflict of juist nooit zorgt voor conflict. Binnen elk conflict spelen verschillende factoren een rol, en religie zou een van die factoren kunnen zijn. Bij elke case-study, zijn er dus meerdere aspecten die onderzocht kunnen worden. Ten eerste is er de historische ontwikkeling. Op welke manier hebben politieke, sociale en economische omstandigheden bijgedragen aan het ontstaan van een conflict tussen verschillende groepen? Ten tweede is het interessant om te zien dat er door een aantal groepen gezegd wordt dat een conflict religieus is. Er kunnen echter ook groepen zijn die zeggen dat eenzelfde conflict niet religieus is. Hoe kan het dat sommige groepen bepaalde omstandigheden als religieus interpreteren en anderen niet? Dat is wat jij kan onderzoeken. Hoe zinvol is het om een conflict religieus te noemen? Welke factoren hebben ervoor gezorgd dat mensen een conflict als wel of niet religieus interpreteren? Welke consequenties heeft dat voor een politieke, sociale en economische situatie?

Al deze vragen hebben ook weer meerdere kanten: Hoe kan het dat een situatie gedefinieerd is als een conflict tussen verschillende religieuze groepen of tussen een religieuze en een seculiere (niet-religieuze) groep? Welke belangen staan er volgens de verschillende groepen op het spel in het conflict? Welke verhalen en rituelen uit het verleden worden gebruikt om een gebeurtenis te interpreteren? En hoe worden die verhalen en rituelen gebruikt om bepaalde acties te legitimeren?

IS of Boko Haram

Voor je profielwerkstuk kan jij een bepaalde organisatie centraal stellen die geweld gebruikt uit naam van een religie. Een groepering die de afgelopen jaren flink in de media is gekomen en in de internationale politiek centraal heeft gestaan, is IS of ISIS. Hoe kan het dat zij zo succesvol zijn geworden? Welke ideeën staan bij deze groepering centraal? Wat is hun ideaal? Hoe is daar op gereageerd door de lokale bevolking en door de internationale politiek? Hoe zijn zij in de media gekomen? Allemaal verschillende invalshoeken die interessant zijn om te onderzoeken.

Een organisatie die doelen heeft die ongeveer gelijk zijn aan die van IS, is Boko Haram. Sinds 2014 heeft de leider van deze organisatie zelfs trouw beloofd aan IS. Toch is Boko Haram minder in het nieuws en wordt er op een andere manier op deze groepering gereageerd door nationale en internationale diensten en mensen. Hoe kan dit? Zijn Boko Haram en IS te vergelijken? Zijn er grote verschillen? Hoe wordt religie door beide groeperingen ingezet? En hoe wordt daarop gereageerd?

Conflict in je eigen omgeving

Jij kan ook zelf een conflict kiezen en dat analyseren. Dat hoeft geen conflict te zijn dat heel centraal staat in de wereldwijde media, maar kan ook een nationaal of lokaal conflict zijn. Is er bij jou in de stad al heel lang een discussie over koopzondagen? Of is er een groot debat over een AZC en het opvangen van vluchtelingen in jouw provincie? Ook bij dat soort situaties kun je het conflict analyseren en de rol die de verschillende deelnemers in het conflict innemen bekijken, net zoals de rol die religie speelt. Of juist niet speelt, dat kan natuurlijk ook!

Wil je inspiratie opdoen over onderzoek naar conflict in je directe omgeving? Anoeska Starink en Michelle van de Kamp hebben de derde plek in de wacht gesleept in de competitie om de Marie Lokeprijs 2016 van de Rijksuniversiteit Groningen met hun onderzoek naar de invloed van de aanslagen van IS op hun directe omgeving. Ze keken hierbij specifiek naar de manier waarop islamitische jongeren tussen de 16 en 18 jaar in Rotterdam zich aangesproken voelen op hun islamitische identiteit na de aanslagen van IS. In het filmpje hieronder zie je hoe ze dat hebben aangepakt:

Meer weten?

Ben je gegrepen door dit onderwerp maar heb je toch nog vragen? Of wil je wat hulp bij het formuleren van een goede vraagstelling? Mail je vragen dan naar alfasteunpunt rug.nl

Als je dit onderwerp interessant vindt, kijk dan eens op de website van de studie Religiewetenschappen. Er is daar een Masterprogramma wat zich geheel focust op dit onderwerp, namelijk ‘Religion, Conflict and Globalization’. Op de faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij van de Rijksuniversiteit Groningen is een onderzoekscentrum dat specifiek gericht is op religie en conflict. Kom meer weten over dit centrum.

Daarnaast is er de mogelijkheid om een MOOC te volgen over Religie en Conflict: https://www.futurelearn.com/courses/religion-and-conflict

Kijk voor meer informatie eens op de open dagen pagina van de RUG.

Laatst gewijzigd:24 juli 2023 14:18