Dit was het Nationaal Ruimtelijk Verkiezingsdebat 2023

‘We moeten met elkaar nadenken over de inrichting van ons land. De opgaven zijn groot en de keuzes zijn lastig. We moeten opgaven niet geïsoleerd aanpakken. Dat vereist visie van onze leiders.’ Zo leidde Ward Rauws (universitair hoofddocent planologie aan de RUG) het debat in. In de eerste ronde van het debat stonden vier ruimtelijke toekomstscenario’s van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) centraal. De vier scenario’s (Mondiaal Ondernemend, Snelle Wereld, Groen Land en Regionaal Geworteld) variëren zowel institutioneel als op het gebied van landbouw en natuur, netwerken voor energie en circulaire economie en leefbare steden en regio’s.

Ruimte voor natuur en het klimaat

D66 opent het debat. In Nederland moeten we minder ruimte geven voor landbouw en meer ruimte voor natuur en wonen. Dat is het meest duurzaam en leidt tot de meeste welvaart. Volt kiest radicaal voor klimaat en lange termijn. ‘Nederland moet stoppen met fossiele subsidies.’ De mens staat centraal en iedereen moet mee kunnen doen. D66 en Volt vinden beide dat de technieken van morgen en innovaties van belang zijn voor Nederland in de toekomst.

De Partij voor de Dieren (PvdD) durft te kiezen. De veestapel moet krimpen met 75%. Dan komt veel ruimte vrij voor natuur, woningen en voor plantaardige bouwmaterialen. Moet melk dan uit het buitenland komen met vrachtwagens? Nee: een overstap naar plantaardige voeding is volgens de PvdD de toekomst. Nieuw Sociaal Contract (NSC) zegt juist dat landbouwgrond moet worden gebruikt voor verstedelijking, maar we moeten ook de koe in de wei houden. ‘De veestapel moet alleen krimpen met boeren die al willen stoppen.’ D66 wil dezelfde doelen bereiken als PvdD, maar zonder dwang. ‘True pricing’ is daarin cruciaal.

De regio centraal

In het toekomstbeeld van de SP moeten we terug naar kleinschalig boeren en volkshuisvesting. Als we mensen zeggenschap geven, zorgt dat voor vertrouwen in de overheid en leidt dit tot duurzamere keuzes. Dit betalen we door de winst terug te laten vloeien in de lokale gemeenschap. Volgens de VVD hebben de regio en gemeenschap ook meerwaarde, maar zonder innovaties en technieken uit de markt komen we er niet. ‘Nederland heeft geen radicale, maar geleidelijke verandering nodig.’

Het CDA is radicaal lokaal. Regionale gemeenschappen kunnen snel handelen, alleen moeten ze wel de ruimte krijgen voor ‘het straatje erbij’. De Rijksoverheid moet wel zorgen dat ‘de regio’ bereikbaar blijft, bijvoorbeeld met bereikbaarheidsnormen. In het Nederland van de toekomst is water en bodem sturend bij GroenLinks-PvdA (GL-PvdA). Daarom moet wonen en werken verspreid worden over heel Nederland. De VVD vroeg vervolgens aandacht voor (betaalbare) autobereikbaarheid van specifiek Groningen, Friesland en Drenthe. Waarop GL-PvdA reageert dat er al wegen naar het Noorden zijn, maar nog steeds geen Lelylijn.

Er is een groot tekort aan betaalbare woonruimte. Hierbij is een grote kloof tussen de Randstad en de regio, vooral voor starters. Dit beeld schetste Michiel Daams (universitair docent vastgoedmarkt aan de RUG) aan het begin van deze ronde. VVD, NSC, SP en GroenLinks-PvdA debatteren met elkaar over hoe ze doorstroom op de woningmarkt kunnen bevorderen. Hoe gaan de partijen de mensen helpen die bovenmodaal verdienen, maar ‘vastzitten’ in een sociale huurwoning en het niet lukt om te kopen?

Volgens VVD en NSC ligt het probleem bij het aanbod. Nederland moet migratie beperken en het aanbod van woningen laten groeien. Volgens de VVD moet dit niet alleen in steden, maar ook aan de randen van de stad en in dorpen. Een bouwakkoord tussen rijk, provincies, gemeentes, beleggers en woningcorporaties moet hierbij helpen. NSC ziet het net anders ‘Juist het Rijk moet macht hebben om woningbouwlocaties te realiseren.’

GroenLinks-PvdA kiest voor volkshuisvesting. ‘Actief grondbeleid met een grondbank om te sturen op de ruimtelijke ontwikkeling is ook nodig voor betaalbare huizen.’ De partij wil maximale huurprijzen in de vrije sector invoeren. Dit leidt tot weerstand bij NSC en VVD: er moet ook een hoger segment in de markt blijven en niemand zou dan nog willen bouwen.

De SP pakt de andere partijen hard aan die volgens hen de problemen op de woningmarkt hebben veroorzaakt. Bijvoorbeeld met de invoering van de verhuurdersheffing en het opheffen van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. SP wil geen louche huisjesmelkers meer, maar huren in de vrije sector reguleren.

Margo van den Brink (universitair hoofddocent water en ruimte aan de RUG) vertelt dat de gevolgen van klimaatverandering steeds ingrijpender worden. De ruimtelijke ordeining moet aangepast worden aan een veranderend klimaat. We moeten stoppen met bouwen in kwetsbare gebieden en ruimte reserveren voor waterberging. Is de politiek bereid om deze keuzes te maken? D66, Volt, PvdD en CDA gaan met elkaar in debat over het verbieden van bouwen in kwetsbare gebieden.

De PvdD trapt af en zegt dat we niet overal blind moeten gaan bouwen. De partij stelt een woningladder voor. ‘Kijk eerst wat er leeg staat, ga daarna verdichten in de stad, voordat je een straatje bijbouwt in agrarisch gebied.’ Maar, stedelijke verdichting gaat op een gegven moment ten koste van de leefbaarheid voor mens en dier.

Volt wil een Deltaplan waterland: een allesomvattende visie rondom water, wonen en gezondheid. Nederland moet niet onder water komen te staan, maar er zijn ook huizen nodig. ‘We moeten niet handelen vanuit angst, maar vanuit innovatieve ideeën.’ Daarbij moeten we eerlijk zijn over de risico’s. CDA denkt ook vanuit innovatieve ideeën: Nederland is kampioen waterbouwen. Water en bodem sturend is een goede keuze. ‘Begin daarom met bouwen op hoge zandgronden, maar bouw geen nieuwe Randstad in Twente.’

De strategie van D66 sluit aan bij PvdD en Volt. Bouw niet op open plekken, maar in steden. Kies ook voor innovatieve oplossingen. Het CDA is kritisch. Er is groen nodig in de steden tegen hittestress en om water te bergen.

De afgelopen 15 jaar stond ruimtelijke ordening op nationaal niveau op een laag pitje. Dit leidde tot een ongelijke verdeling tussen de Randstad en de regio. Terwijl nieuwe ruimteclaims juist in de regio terecht komen. De regio stelt voorwaarden om niet enkel een wingewest te worden. ‘Van wingewest tot gezamenlijk gewin’ zo vatte Tialda Haartsen (hoogleraar rurale geografie aan de RUG) het samen. VVD, NSC, SP en D66 gingen met elkaar in debat over de stelling: ‘in de komende kabinetsperiode moet verhoudingsgewijs meer worden geïnvesteerd om kansen in de regio te verzilveren.’

De VVD geeft toe: ‘We hebben in het verleden te weinig oog gehad voor de regio.’ Kosten-batenanalyses pakken vaak nadelig uit voor gebieden buiten de Randstad. We moeten kijken waar de behoeftes liggen in de regio. Oplossingen kunnen maatwerk zijn. De andere partijen erkennen ook het belang van de regio. ‘We staan in Groningen waar veel geld uit de grond is gepompt. Maar we gaan niet de tegenstelling maken tussen Randstad en regio. Maar, ook in een stad zijn tegenstellingen.’ zo voegt SP toe. Werkgelegenheid in de regio’s trekt weg, maar dat is niet nodig. ‘We moeten zeggenschap over nutsbedrijven terugnemen’ stelt de partij.

NSC wil een radicale verandering in hoe we in Nederland ons belastinggeld besteden. Euro’s komen vooral in de Randstad terecht. ‘Streekziekenhuizen moeten open blijven. VMBO’s en MBO’s moeten bereikbaar zijn.’ D66 vindt ook dat het geld anders besteed moet worden. Bij de verdeling van budgetten voor infrastructuur moet minder gekekeken worden naar bevokingsdichtheid. Dichter bij de burger besturen is de enige manier om het vertrouwen te herstellen.

D66 sluit af met een oproep naar NSC, VVD en CDA: ‘Waar zijn jullie lijsttrekkers bij het Debat van het Noorden volgende week?’ Het debat is uitgesteld, maar kan als het aan D66 ligt nog steeds plaatsvinden. ‘Veel partijen hebben de mond vol over het belang van Groningen, het belang van ‘de regio’. Als dat echt zo belangrijk voor deze partijen is, moet je daar actie op nemen en dat begint door je gezicht hier te laten zien.’