Maak kennis met Giulia Trentacosti, Open Access and Scholarly Communication Specialist (2023)

De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) staat wereldwijd op de eerste plaats op het gebied van open access, volgens de Leiden Ranking 2023. In dit interview met Giulia Trentacosti verkennen we de status van open access aan de RUG. Giulia werkt als Open Access en Scholarly Communication Specialist bij de Universiteitsbibliotheek Groningen (UB).

"Het bereiken van (bijna) 100% open access is een enorme mijlpaal voor de RUG. Het betekent dat een groot deel van de kennis die onze universiteit produceert open beschikbaar is voor het publiek, wat uiteindelijk resulteert in een bredere verspreiding van onze onderzoeksresultaten en een hogere academische en maatschappelijke impact."

Hoe komt het dat de RUG volgens de Leiden Ranking het hoogst scoort op het gebied van open access? En hoe goed doen we het precies?

In 2021 en 2022 was bijna 100% van de output van de RUG open access - 97% om precies te zijn. Dit aandeel betreft onderzoeksartikelen en conference proceedings; boeken en boekhoofdstukken vallen hier niet onder. De sterke stijging van het aandeel open access publicaties in de afgelopen twee jaar is te danken aan de invoering van een open access procedureregeling binnen de RUG.

Deze regeling bepaalt dat vanaf mei 2021 alle korte closed access-publicaties (artikelen en hoofdstukken) van RUG-/UMCG-auteurs zes maanden na publicatie automatisch open access worden gemaakt via de institutionele repository. Dit is mogelijk dankzij de wettelijke ondersteuning van artikel 25fa van de Auteurswet, ook wel bekend als het amendement van Taverne. Dit geeft Nederlandse auteurs het recht om hun korte wetenschappelijke werken na een korte embargoperiode gratis open te stellen voor het publiek. De UB en de Centrale Medische Bibliotheek zijn verantwoordelijk voor het implementeren van de regelgeving en het openstellen van publicaties die hiervoor in aanmerking komen.

Het bereiken van (bijna) 100% open access is een enorme mijlpaal voor de RUG, omdat het betekent dat een groot deel van de kennis die door onze universiteit wordt geproduceerd openlijk beschikbaar is voor het publiek, wat uiteindelijk resulteert in een bredere verspreiding van onze onderzoeksresultaten en een hogere academische en maatschappelijke impact.

Wat is er veranderd sinds ons laatste interview in 2019?

Binnen de RUG is een van de belangrijkste veranderingen zeker de invoering van de hierboven beschreven regeling, die heeft geleid tot het bereiken van bijna 100% open access in slechts een paar maanden.

Verder hebben we onlangs het open access-beleid van RUG-UMCG geüpdatet. Het beleid gaat vergezeld van een beslisboom die illustreert hoe auteurs op een duidelijke manier open access kunnen publiceren.

Andere recente ontwikkelingen betreffen de introductie van twee nieuwe pilot financieringsinstrumenten: het open access-boekenfonds en het diamond open access fonds. Het open access-boekenfonds wil de publicatie van wetenschappelijke open access-boeken stimuleren. Het fonds dekt (een deel van) de open access-kosten, ook bekend als Book Processing Charge (BPC) en de maximale vergoeding is €8.000 per aanvraag. Aanvankelijk zou het fonds lopen tot augustus 2023, maar gezien de populariteit raakt het budget eerder op dan verwacht.
Het diamond open access fonds ondersteunt diamond open access-initiatieven van RUG-/UMCG-onderzoekers en kan gebruikt worden om bestaande diamond open access-initiatieven uit te breiden en te verbeteren of om nieuwe initiatieven te starten, bijvoorbeeld het omzetten van een stijdschrift naar diamond open access of het starten van een nieuw tijdschrift. Initiatieven die in aanmerking komen, kunnen een eenmalige bijdrage van maximaal €5.000 aanvragen. Het fonds loopt tot augustus 2023.
De voortzetting van beide fondsen na de pilotfase is afhankelijk van verlenging van de financiering door de RUG. Aangezien er een duidelijke vraag is naar deze fondsen, hopen we er in de toekomst mee door te kunnen gaan.

Op internationaal niveau zijn vanaf januari 2021 strengere financieringseisen van kracht geworden. Op het moment van ons eerste interview (2019) was Plan S net aangekondigd en deed het heel wat stof opwaaien in de onderzoeksgemeenschap. Hoewel dit beleid complex en ontmoedigend kan zijn voor onderzoekers, zien we ook dat mandaten van financiers zoals Plan S een essentiële drijfveer zijn om de overgang naar open access te versnellen. Ons team adviseert onderzoekers over hoe ze kunnen voldoen aan de open access-eisen van financiers, zowel voor als na het ontvangen van financiering. We hebben onlangs informatie met FAQ over dit onderwerp samengesteld.

Hoe moedig je onderzoekers aan om open access te publiceren? En hoe ondersteun je onderzoekers die open access willen publiceren?

Een andere verschuiving die heeft plaatsgevonden, is dat we auteurs niet echt meer hoeven te "overtuigen" om open access te publiceren. De grote meerderheid van de auteurs beseft de toegevoegde waarde van open access-publiceren in termen van zichtbaarheid en impact voor hun onderzoek.

Het dagelijkse werk van ons open access-supportteam bestaat uit het soepel laten verlopen van de UNL open access-overeenkomsten, het beheren van de open access-inbox, het afhandelen van het boekenfonds en het diamond open access-fonds, het monitoren van de open access-prestaties van de RUG, het adviseren van auteurs over financieringsmogelijkheden, Creative Commons-licenties, eisen van financiers, malafide publicatiepraktijken, het verzorgen van webinars en workshops over open access voor de academische gemeenschap, evenals het onder de aandacht brengen van nieuwe ontwikkelingen en best practices via verschillende communicatiekanalen, zoals de Open Science Newsletter en de Open Science Blog.

Wat zijn jullie prioriteiten voor de komende tijd?

Hoewel het bereiken van bijna 100% open access een grote stap voorwaarts is, kunnen we niet op onze lauweren rusten omdat dit type ‘uitgestelde’ open access (met een embargo van zes maanden) niet verenigbaar is met de Plan S-eisen voor onmiddellijke open access. In de komende jaren zullen we meer onderzoek doen naar een strategie ('Rights Retention Strategy') die onderzoekers in staat stelt zonder embargo open access te publiceren, ook in (gesloten) abonnementstijdschriften.

Een andere prioriteit is het versnellen van de overgang naar open access voor alle soorten academische publicaties. Tot nu toe zijn de meeste inspanningen gericht geweest op artikelen, waardoor boeken achterblijven. Het open access-boekenfonds is één manier waarop de RUG de overgang naar open access voor boeken kan stimuleren; een andere manier is het ondersteunen van initiatieven voor open access-boeken die niet gebaseerd zijn op een pay-to-publish-aanpak (waarbij auteurs tegen betaling hun artikelen open access kunnen publiceren).

Diamond open access heeft ook onze prioriteit. Diamond open access-initiatieven (tijdschriften, publicatieplatforms, enz.) zijn gratis toegankelijk en gratis om in te publiceren (geen APC of BPC). Deze initiatieven opereren op een kleinere schaal in vergelijking met commerciële spelers en hun operationele kosten zijn meestal een fractie van die van pay-to-publish open access. Ze zijn afhankelijk van externe financiering om operationeel te blijven, meestal afkomstig van universiteitsbibliotheken, academische instellingen, onderzoeksfinanciers of overheidssubsidies.

De UB biedt al financiële steun aan verschillende internationale initiatieven voor open access en open access-infrastructuren. Daarnaast is de UB de thuisbasis van onze eigen diamond open access-uitgeverij, University of Groningen Press. In de toekomst willen we door blijven gaan met het ondersteunen van community-driven initiatieven die een duurzaam, rechtvaardig en betaalbaar alternatief bieden voor grote commerciële uitgevers.

Tot slot zijn de kosten voor open access op basis van pay-to-publish (of APC-gebaseerd) extreem hoog en blijven ze voortdurend stijgen. Wij maken ons dan ook zorgen om de duurzaamheid van dit model en de ongelijkheid die het in stand houdt tussen landen en instellingen met hogere en lagere inkomens. Onze prioriteit in de komende jaren is het voorkomen van prijsstijgingen voor onze open access-overeenkomsten en het investeren van onze financiële middelen in duurzame en eerlijk geprijsde publicatie-initiatieven en open infrastructuren.

Meer informatie

• Open access bij de RUG

• RUG wereldwijd koploper op het gebied van open access

• Bijna 100% open access bij RUG/UMCG