Taal en gastvrijheid

Gastvrijheid is natuurlijk van belang in de Horeca. Maar ook in ons dagelijks leven krijgen we er mee te maken. De grote stroom van mensen die zich genoodzaakt ziet het thuisland te ontvluchten en een veiliger oord elders in de wereld te zoeken, plaatst ons, gastvrouwen en -heren van Europa, momenteel voor een grote uitdaging. Maar wat is gastvrijheid eigenlijk? Hoe kun je er met taal voor zorgen dat mensen zich meer welkom voelen? En gaat dat altijd op dezelfde manier, of verschilt dat per situatie en cultuur? Vragen waar Leanne Schreurs, docente Spaans aan de Hospitality Business School van Hogeschool Saxion en promovenda bij de faculteit der Letteren zich over buigt.

Promoveren dankzij de hogeschool

Saxion biedt Schreurs gedurende vier jaar drie dagen per week om te werken aan haar onderzoek. Daarnaast blijft ze een dag per week lesgeven aan de hogeschool. Schreurs is niet de enige die een dergelijke route volgt. Het past namelijk bij de ambitie van HBO-instellingen om toegepast onderzoek uit te voeren dat voldoet aan wetenschappelijke criteria. Daaruit komen ook de afspraken voort van het HBO met het ministerie van OCW om per 2017 10% gepromoveerden in dienst te hebben. Een voorwaarde is dat de medewerkers promoveren op een onderwerp dat aansluit op de onderzoeksagenda van de hogeschool. “Toen Saxion vroeg of ik interesse had om te kijken naar gastvrijheid vanuit een talig perspectief, was ik direct enthousiast. Ik ben bij de RUG afgestudeerd op aanspreekvormen in het Spaans en was al een tijdje bezig om daar een vervolg aan te geven. Nu kreeg ik de kans. Het was vervolgens trouwens best lastig om de financiering rond te krijgen, maar omdat ik vastbesloten was en kon rekenen op de steun van mijn huidige (co)promotores van zowel Saxion als de RUG,is het uiteindelijk gelukt.”

Gastvrijheid tussen theorie en praktijk

Schreurs begon haar onderzoek ver van de horecapraktijk, namelijk met een analyse van een Colombiaanse roman uit 1928. “Veel mensen hebben me gevraagd of ik niet beter kon kijken naar gesprekken in bijvoorbeeld hotels. Maar in de praktijk is men voortdurend bezig met gastvrij overkomen. Dan kan het zo zijn dat een keten het personeel opdracht geeft om de gasten voortaan informeler aan te spreken, omdat ze denken dat bijvoorbeeld de aanspreekvorm ‘jij’ gastvrijer overkomt dan ‘u’. Als ik die gesprekken gebruik, gaan die specifieke ideeën over gastvrijheid interfereren met mogelijke vormen om gastvrijheid uit te drukken. Daarom moest ik juist theorie en praktijk eerst goed gescheiden houden. De roman die ik gebruikt heb bevat veel verschillende aanspreekvormen en situaties waarin gastvrijheid een belangrijke rol speelt, mensen worden uitgenodigd om binnen te komen, te blijven etc. En het interessante is dat dat soms ook gebeurt op manieren die je niet direct met gastvrijheid zou associëren. Zo is er een scène in het boek waarin iemand wordt verboden om weg te gaan, die wordt daarbij zelfs uitgescholden. Je ziet daarin goed hoe talige vormen die gastvrijheid uitdrukken per situatie enorm kunnen verschillen.”

“Gastvrijheid is trouwens geen taalkundig concept”, gaat Schreurs verder. “Dus ik kijk naar taalhandelingen als de begroeting en de uitnodiging in de context waarin ze gebruikt worden, en verbindt deze met theorieën over beleefdheid. In principe is een taalhandeling beleefd als er waardering voor je gesprekspartner uit spreekt en je de ander ruimte laat om zelf zijn handelingen te bepalen. Maar in sommige situaties, bijvoorbeeld tussen goede vrienden en wanneer er geen sprake is van een conflictsituatie, kun je dus zelfs met onbeleefde vormen, toch erg gastvrij zijn. Dan zou een extreem beleefde vorm juist erg verkeerd kunnen vallen. Ik ben geboeid door de vraag hoe de boodschap die gecommuniceerd wordt meer kan zijn dan wat er letterlijk gezegd wordt.”  

Maatschappelijke relevantie

Schreurs hoopt in de volgende fase van haar onderzoek de theorie te kunnen toetsen aan de werkelijkheid, door data te verzamelen uit de praktijk. Wanneer de kennis vergroot van hoe gastvrijheid in taal uitgedrukt kan worden en welke rol de context daarbij speelt, dan kunnen sprekers daar ook bewuster mee omgaan. Ook per taal en cultuur kan zoiets erg verschillend zijn. Denk alleen maar aan het verschil tussen Nederlanders en Duitsers en het moment waarop zij overgaan van u/Sie op jij/du. Nederlanders tutoyeren elkaar veel sneller, zonder dat dat onbeleefd gevonden wordt. De horeca kan baat hebben bij dit soort inzichten. Voor echt goed talenonderwijs is bewustwording van dat soort verschillen en de rol van de context ook heel belangrijk. “We werken bij Saxion aan nieuwe onderwijsprogramma's die meer mogelijkheden bieden voor reflectie en diepgang. Daarin zou dit uitstekend passen!”