Glasplaatnegatieven van Kapteyn

De glasplaatnegatieven in dit kistje maakten de Groningse sterrenkundige Jacobus Cornelius Kapteyn wereldberoemd. In totaal zijn er 86 kistjes gevuld met 2500 negatieven, waarop in totaal ruim 450.000 stipjes staan. Ieder stipje is een ster aan de hemel van het zuidelijk halfrond.

Ze zijn gemaakt door de astronoom David Gill in de sterrenwacht van Kaapstad. Gill deed iets unieks. In plaats van sterren in te tekenen op een kaart, maakte hij foto’s. Hij hoopte de positie van de sterren te kunnen bepalen aan de hand van de fotoplaten. Gebrek aan geld en menskracht, maakte dat echter onmogelijk.

Tot Kapteyn op de foto’s stuitte. Hij was in 1878 aangesteld als hoogleraar sterrenkunde in Groningen, maar had geen geld voor medewerkers, instrumenten of een sterrenwacht. De foto’s boden hem de kans om toch astronomisch onderzoek te doen.

Kapteyn bouwde een uniek instrument – het parallactisch instrument – om de foto’s te analyseren. Dat apparaat had een kijker met dezelfde brandpuntsafstand als de telescoop waarmee de opnamen waren gemaakt. Een assistent plaatste de foto in een houder en richtte de kijker op een ster. Via een gradenboog was het mogelijk de relatieve positie af te lezen.

In zeven jaar tijd berekende Kapteyn van alle ruim 450.000 sterren de exacte positie en helderheid. Het maakte hem tot dé grootste sterrenkundige van zijn tijd. Stiekem vond Kapteyn die dataverzameling echter niet leuk. Later in zijn leven schreef hij: ‘Het lot dwingt me al mijn hele leven om te doen wat ik het minste wil.’