Het einde van de rode mens - Svetlana Alexijevitsj

De Bezijge Bij, 2015

Svetlana Alexijevitsj (1948) werd de Nobelprijs voor Literatuur toegekend in 2015. Daarvoor al won ze vele internationale prijzen voor haar zorgvuldig samengestelde bundels interviews met overlevenden van traumatische gebeurtenissen en periodes. In Nederland sloeg met name haar laatste boek aan, Het einde van de rode mens. Leven op de puinhopen van de Sovjet-Unie (Russ. 2013, Ned. 2014, Bezige Bij). Aan dat boek is deze lezing voornamelijk gewijd, maar ook op haar andere bundels (hieronder) zal kort ingegaan worden. Met name zullen we ons afvragen wat deze boeken, die evengoed als journalistieke verslagen of als oral history kunnen worden gelezen, zo bijzonder maakt dat ze literaire prijzen winnen, waaronder de Nobelprijs.

Alexijevitsj zelf zei hierover onder andere: “Vlak na de oorlog (WO II - SB) schreef Theodor Adorno geschokt: ‘Poëzie schrijven na Auschwitz is barbaars.’ Mijn leraar Ales Adamovitsj vond dat proza schrijven over de nachtmerries van de twintigste eeuw heiligschennis was. Niets mag worden verzonnen. Je moet de waarheid geven zoals hij is. Wat nodig is, is een ‘super-literatuur’. De getuige moet spreken. Ik moet denken aan wat Nietzsche zei: geen enkele kunstenaar kan de werkelijkheid aan. Die kan hij niet tillen.”

“Ik krijg vaak te horen, ook nu nog, dat wat ik schrijf geen geschiedenis is, dat het een document is. Wat is literatuur vandaag de dag? Wie kan die vraag beantworden? We leven het leven sneller dan ooit. De inhoud breekt de vorm open.”

Andere boeken van Alexijevitsj, beschikbaar in het Nederlands:

De oorlog heeft geen vrouwengezicht (Russ. 1984, Ned. 2016)

Zinkjongens. Sovjetstemmen uit de Afghaanse oorlog (Russ. 1989, Ned. 2017)

In de ban van de dood (Russ. 1993, Ned. 1996)

Wij houden van Tsjernobyl. Een kroniek van de toekomst (Russ 1997, Ned. 2005)