Een handvol sneeuw - Jenny Erpenbeck

Een handvol sneeuw van de Duitse schrijfster Jenny Erpenbeck won in 2015 de Europese Literatuurprijs. De prijs bekroont de beste hedendaagse Europese roman die in het afgelopen jaar in het Nederlands werd vertaald. Het lof van de jury betrof zowel de thematiek als ook de vorm van de roman: “Een schitterend historisch panorama van het Europa in de twintigste eeuw trekt aan de lezer voorbij, soms krijg je inzicht in de politieke situatie, altijd blijft haar verhaal hoogst persoonlijk. Erpenbeck goochelt met tijden, schrijft in een beeldende stijl, kiest voor elk hoofdstuk weer een net wat andere toon en hanteert een enorme variëteit in werkwoordsvormen als het gaat om het aanduiden van de tijd. Dat de lezer daar niet in verstrikt raakt is te danken aan Elly Schippers, die een uitmuntende prestatie heeft geleverd.”

Een handvol sneeuw is onconventioneel opgebouwd: De protagoniste sterft vijfmaal, elke keer op een ander moment in haar leven, op een andere plaats, in een andere tijd en op een andere wijze. Vier keer wordt de dood door middel van een kleine “toevallige” verandering in de loop der dingen weer teruggedraaid. Verteld worden dus vijf mogelijke levens van de hoofdpersoon, beginnend bij de dood van de naamloze baby in het plaatsje Brody in Galicië aan het begin van de 20^e eeuw. Vervolgens komen we het hoofdpersonage weer tegen in Wenen vlak na de Eerste Wereldoorlog, dan eind van de jaren dertig in Moskou, opnieuw in 1961 in Oost-Berlijn, en in het vijfde en laatste deel van het boek in 1992 in Berlijn na de val van de Muur. Op die manier verbindt Jenny Erpenbeck het levensverhaal van haar vrouwelijke hoofdfiguur met de Europese geschiedenis gedurende de hele 20^e eeuw.

De briljant vertelde plot en de vindingrijke structuur van Een handvol sneeuw zijn twee onderwerpen waarmee we ons op 24 maart bezig zullen houden. De manier waarop het hoofdpersonage telkens weer tegen de achtergrond van haar actuele plaats, tijd en levensomstandigheden wordt beschreven staat in nauw verband met een aantal thematische aspecten die in het boek als leitmotieven een rol spelen: waarheid en fictie, geloof en lot, dood en tijd, “Heimat” en vlucht, verdringing en herinnering en de betekenis die bepaalde objecten hierbij hebben in het leven van de mens. Aan bod komt verder Jenny Erpenbecks spel met de Duitse taal en de kwestie hoe Elly Schippers hiermee is omgegaan in het kader van haar geweldige vertaling. Bespreken zullen we tenslotte ook het verband tussen Een handvol sneeuw en de biografie van Jenny Erpenbeck. De auteur wijst immers zelf in interviews regelmatig op de verbanden tussen haar literaire werk en haar belevenissen gedurende haar eigen jeugd in de toenmalige DDR en ook op haar afkomst uit een gezin van meerdere generaties met schrijvers alsmede de beïnvloeding door haar Joodse familiegeschiedenis.