06-02-'03 | H.A. Bakker

Doodswens Ignatius van Antiochië kwam niet voort uit ontoerekeningsvatbaarheid

Bisschop Ignatius van Antiochië wilde graag sterven. Niet voor zichzelf, maar als martelaar voor zijn door verdeeldheid en vervolging geteisterde geloofsgemeenschap. Dit maakt theoloog Henk Bakker op uit zeven brieven die Ignatius in de tweede eeuw na christus schreef toen hij door Romeinse soldaten gevangen was genomen. De keuze voor de dood kwam volgens Bakker niet voort uit ontoerekeningsvatbaarheid, schuldgevoel of eigenbelang, zoals sommige theologen denken. In Ignatius' tijd stond het groepsbelang voorop. De promovendus stelt dat een vergelijkend onderzoek naar Ignatius' doodswens en enkele zelfmoordacties uit de laatste jaren mogelijk overeenkomende denkpatronen zouden kunnen opleveren. Onderzoek naar het waarom van de doodswens van Ignatius is lastig, omdat de inhoud van de zeven overgeleverde brieven voor velerlei uitleg vatbaar is. De meeste theologen menen dat Ignatius als bisschop had gefaald om de eenheid in zijn kerk te bewaren en daarom boete wilde doen. Sommige anderen stellen dat hij verlangde naar hemelse verheerlijking. Maar volgens de promovendus is dit allerminst zeker. Ignatius heeft zijn martelaarschap gewild, mogelijk zelfs uitgelokt, stelt hij. De bisschop past, aldus Bakker, in de traditie van de lijdende profeet. Die traditie is terug te vinden in de verschillende teksten uit oudtestamentische, intertestamentische, nieuwtestamentische en na-nieuwtestamentische bronnen die hij bestudeerde. God stuurde profeten die worden vervolgd en gedood. De profeten sterven -net als Jezus- niet voor zichzelf maar voor het collectief dat zij vertegenwoordigen: de kerk. Door de dood van een profeet kan Gods boosheid worden gekeerd en kan er verandering en vernieuwing van de kerk komen. Ignatius meende met zijn dood in Jezus' voetsporen te treden en verwachtte dat zijn dood een heilzame werking zou hebben op de kerkelijke ontwikkelingen. Ignatius' kerk was toentertijd verdeeld over de vraag in hoeverre Jezus kon lijden en in hoeverre christenen met een niet-joodse achtergrond de joodse gebruiken moeten naleven. Onderweg naar Rome krijgt de bisschop berichten dat diverse kerken in Klein-Azië strijd voeren over dezelfde kwesties. Ignatius wilde de crisis bezweren door met zijn lijden en dood het bewijs te leveren van Jezus' ware lijden. /ImK

Henk Bakker (Haarlem, 1960) studeerde theologie en godsdienstwetenschap in Leiden, Heverlee, Leuven en Utrecht. Hij is predikant van de Baptistengemeente Katwijk aan Zee/Rijnsburg en docent Theologie aan de Evangelische Theologische Hogeschool te Veenendaal. Hij verrichtte zijn onderzoek op eigen kosten als 'buitenpromovendus' bij de theologische faculteit van de RUG.