Wat is promoveren?

Met promoveren (letterlijk 'promotie maken') wordt het hele proces bedoeld van het doen van een promotieonderzoek, het schrijven van een proefschrift en het verdedigen van het proefschrift voor een commissie (de promotie). Daarna mag iemand zich gepromoveerd noemen en de titel 'doctor' (dr. of PhD) voeren.

Hoe kun je zien of iemand gepromoveerd is?
Iedereen die in het verleden zijn doctoraal haalde (tegenwoordig 'masters' genoemd) mocht zich doctorandus noemen, hetgeen letterlijk betekent: hij of zij die nog doctor moet worden. Een doctorandus voert/voerde de titel 'drs.'. Wanneer iemand gepromoveerd is gaat/ging de 's' er af, en mag iemand zich laten aanspreken met 'dr.' of 'doctor'. Dit moet niet verward worden met het woord 'dokter'! Een gewone arts heet(te) drs. Jansen en wordt aangeschreven als: De Weledelgeleerde Vrouwe drs. Jansen. Na een promotie heet ze vervolgens dr. Jansen en wordt ze in brieven aangeschreven met: De Weledelzeergeleerde Vrouwe dr. Jansen.

Wat gebeurt er tijdens zo’n promotietraject?
Vrijwel steeds zal iemand, die geïnteresseerd in het doen van wetenschappelijk onderzoek, na zijn afstuderen proberen een 'promotie-plaats' te vinden: een positie bij een onderzoeksgroep waar je 3-4 jaar de mogelijkheid krijgt al je tijd te besteden aan onderzoek. Zo'n plaats heeft ook wel AIO- of OIO-plaats. Een AIO of OIO is een assistent of onderzoeker in opleiding. Een duidelijk verschil tussen AIO en OIO is er eigenlijk niet, zij het dat de financiering van verschillen bronnen komt. De resultaten van het promotieonderzoek worden opgeschreven in de vorm van Engelstalige artikelen, liefst minstens een stuk of vier. Deze publicaties (met de promovendus als eerste of tweede auteur) worden vervolgens gebundeld een boekje, waaraan een inleiding, algemene discussie en samenvatting worden toegevoegd: dat is het proefschrift! Het gehele 'manuscript' wordt in een ordner aangeboden aan een commissie (de promotiecommissie/'leescommissie'), die het geheel beoordeelt. Als de leescommissie akkoord is, mag het boekje naar de drukker om er een mooi proefschrift van te maken: het bekende boekje (16.5 bij 24 cm) met een mooie omslag en de naam van de promovendus op de RUG. Je zult bij iedere wetenschapper in de kast zo’n rijtje proefschriften kunnen zien staan, allemaal hetzelfde formaat, de een wat dikker of dunner dan de andere, en elk met zijn eigen omslag, al naar gelang de fantasie van de auteur. Het gedrukte proefschrift wordt ook rondgestuurd naar familie, vrienden, bekenden, collegae wetenschappers, kortom naar iedereen die het leuk zou vinden een proefschrift te ontvangen.

Dan volgt de feestelijke promotie zelf: een dag waarop officieel wordt gevierd dat een promovendus een promotietraject succesvol heeft doorlopen: hij of zij krijgt de doctorstitel. Daar moet nog wel wat voor gebeuren: tijdens een officiële bijeenkomst (in Groningen in het Academiegebouw in de Broerstraat) moet de promovendus voor een commissie van 7-8 wetenschappers een aantal vragen beantwoorden over de inhoud van het proefschrift. Dit gebeurt met publiek er bij: een openbare verdediging van drie kwartier waarbij familie, vrienden en collegae aanwezig mogen zijn. Iedereen trekt mooie kleren aan: de promovendus bij voorkeur in rokkostuum (als het een mannelijke kandidaat is) of (vrouwelijke kandidaten) in een net donker mantelpakje o.i.d.. Om het nog mooier te maken wordt de promovendus vergezeld door twee paranimfen, die (morele) steun verlenen. Na precies drie kwartier aan de tand gevoeld te zijn komt de pedel binnen, stampt met de staf en zegt de beroemde woorden 'Hora finita!' ('De tijd is verstreken'), waarna iedereen meteen stopt, de commissie zich terug trekt, beraadslaagt, terugkomt, en vervolgens toestemming verleent het doctoraat aan de promovendus uit te reiken. De kandidaat krijgt dan een mooie promotiebul als bewijs dat hij of zij nu echt gepromoveerd is.

De hele promotiebijeenkomst is een feestelijke formaliteit, waarbij de promovendus goed kan laten zien (tegenover de familie en vriendenkring) hoe knap zij of hij is. Het komt zelden voor dat iemand 'zakt' tijdens zijn openbare verdediging. Als een proefschrift niet goed genoeg zou zijn, wordt immers in een veel eerder stadium al besloten de hele promotie geen doorgang te laten vinden.

Na afloop van de promotie vindt een receptie plaats, meestal in het Academiegebouw, en daarnaast ’s avonds bijna altijd een feest voor de familie, vrienden en collegae van het werk, waarbij de nodige toespraken gehouden worden, veel cadeautjes worden gegeven, en vaak mooie sketches worden opgevoerd. Velen zeggen na afloop dat de promotiedag één van de leukste dagen van hun leven is geweest.

Wie zijn de spelers bij een promotieonderzoek?
- De promovendus: hij of zij die moet promoveren
- De promotor: een hoogleraar (professor) die eindverantwoordelijk is voor de onderzoekslijn en de promovendus dient te begeleiden
- De co-promotor (hoeft niet, maar is er vaak ook): de persoon die in de praktijk vaak de dagelijkse begeleider is van de promovendus. Zelf ook gepromoveerd, geen hoogleraar, en meestal zeer dicht betrokken bij het onderzoek
- De promotiecommissie: een aantal hoogleraren die verstand hebben van het onderwerp waarop gepromoveerd gaat worden. Deze commissie beoordeelt van te voren of het proefschrift van voldoende niveau is. Pas na hun toestemming mag het proefschrift naar de drukker en mag er een datum afgesproken worden voor de werkelijke promotie
- Twee paranimfen: meestal vrienden of collegae van de promovendus, die naast de kandidaat staan, met de voorbereidingen helpen, zorgen voor een glaasje water tijdens de verdediging, en zo nodig mogen helpen als de vragen te moeilijk zouden zijn. Belangrijke hulpkrachten als er na afloop een feest georganiseerd wordt!
- De pedel: degene met wie de promotiedatum afgesproken moet worden en die er voor zorgt dat iedereen zich netjes aan het protocol houdt

Wat is het doel van promoveren?
Met het doorlopen van een promotietraject, resulterend in een proefschrift, laat je als onderzoeker zien dat je in staat bent zelfstandig onderzoek te doen, dit fatsoenlijk op te schrijven en vervolgens te verdedigen. Het is als het ware een diploma voor een beginnend wetenschapper en vereist voor de meeste banen en posities, waarbij het doen van onderzoek belangrijk is. Voor de meeste vaste aanstellingen als medisch specialist binnen een universiteit/academisch ziekenhuis bijvoorbeeld is het van groot belang dat je gepromoveerd bent of dit binnenkort zult doen.

Kan promoveren ook anders dan via de gebruikelijke 4-jarige promotie-aanstelling?
Ja, er zijn in Groningen twee belangrijke andere mogelijkheden om een proefschrift bij elkaar te schrijven. De meest unieke met de grootste kans van slagen is het MD/PhD-traject, waarbij je naast de co-schappen voor twee jaar geld krijgt om onderzoek te doen. Twee jaar is geen vier jaar zul je denken! Inderdaad, dat is ook de winst van dit traject: je bereikt iets waar een ander vier jaar over moet doen. Dat lukt dan ook alleen als je keihard werkt, en van te voren alvast één of meerdere artikelen hebt geschreven, bijvoorbeeld als resultaat van een Proefproject, al dan niet aangevuld met je stage Wetenschap. Aangezien een proefschrift immers uit minstens vier artikelen moet bestaan, heb je met dit voorwerk dus al een stukje van je promotieonderzoek uitgevoerd.

Er is nog een andere mogelijkheid, de Groninger AGIKO-constructie. AGIKO staat voor: assistent-geneeskundige in opleiding tot klinisch onderzoeker. Dit is een traject waarbij je, als je heel goed bent (dus een mooi CV hebt met al publicaties), onderzoek kunt doen gecombineerd met een specialistenopleiding. Er zijn maximaal 5 plaatsen per jaar beschikbaar, en je moet daarvoor dus een opleidingsplaats voor een specialisatie hebben in een setting waarbij je ook onderzoek zou kunnen doen. Het is duidelijk dat het niet makkelijk is om zo’n stipendium binnen te halen, maar als je al flink wat gepresteerd hebt tijdens je studie (b.v. door met proefprojecten en je wetenschappelijke stage al een en ander te publiceren) maak je natuurlijk wel veel meer kans.