De onvermijdelijke opmars van Het Evangelie in Brazilië

Op dit moment is Brazilië het land met de meeste katholieken ter wereld, maar naar verwachting zullen er in 2035 meer protestanten dan katholieken zijn.  Vooral de Pinkstergemeenten lijken te groeien. Deze gemeenten zijn onderdeel van de Evangelisch Christelijke Beweging, een stroming binnen de protestantse kerk. Nieuw lid van De Jonge Akademie Groningen en onderzoekster Manoela Carpenedo bestudeert de opmars van deze beweging en de invloed ervan op identiteit, cultuur, en politiek.

^{Tekst: Merel Weijer, Corporate Communicatie RUG}

Religie en politiek

Hoe het precies komt dat de evangelische gemeenten zo sterk in aantal zijn toegenomen, interesseert Carpenedo niet (meer). De opmars is een feit. Wat dit met de samenleving doet is veel interessanter. Een kwart van de Braziliiaanse kiezers is op dit moment deel van de Pinksterbeweging. Carpenedo wil verkennen wat dit betekent, oftewel, hoe het kan dat een beweging zich vanuit de wortels van de kerk heeft weten uit te breiden tot politieke en administratieve speler. Volgens Carpenedo vindt men het veel te vanzelfsprekend dat religie en politiek apart worden gehouden; de werkelijkheid is namelijk anders. Hoewel de Braziliaanse staat seculier is, zijn stemmers dat niet. Gelovigen neigen te stemmen voor religieuze vertegenwoordigers met een religieuze agenda die zich perfect laat omzetten tot een politieke agenda.  ‘Een voorbeeld daarvan,’ zegt Carpenedo, ‘is het creëren van een anti-’gender ideologie’ retoriek die de behoeften van LGBTQIA+ veroordeelt.’

Goed versus kwaad

De meeste mensen in Europa denken vaak dat niet religieuze maar economische factoren een beslissende rol spelen in de politiek en verkiezingen. Carpenedo: ‘De werkelijkheid is anders. Wat in de onderbuik van de maatschappij speelt, beslist uiteindelijk wel degelijk de politiek.’ Bolsonaro wist nét niet de herverkiezing te winnen, met slecht drie procent minder stemmen dan zijn tegenstander. Zijn aanhang onder de Pinksterbeweging is enorm. Zij zien de ex-president als een vertegenwoordiger van het goede - een politicus met een conservatieve moraal en een agenda die hen goed uitkomt. Voor een aanzienlijk deel van de Pinksterbeweging zijn de verkiezingen een geestelijke strijd tussen God en kwade krachten. Tijdens de laatste verkiezingen hebben verschillende pinksternetwerken hun steun aan Bolsonaro betuigd via allerlei religieuze acties, zoals vasten van 15 dagen of "gebedskettingen" op initiatief van online priesters.

Bekering tot het Zionisme

Sommige protestanten gaan zo ver in hun evangelische overtuigingen dat ze bepaalde leerstellingen met Zionistische neigingen overnemen.  Carpenedo scheef hierover een boek: 'Becoming Jewish, Believing in Jesus. Deze gelovigen zijn pro-Israël en nemen Joodse gebruiken over. Ze eten koosjer voedsel, dragen keppels, en de vrouwen houden zich aan joodse reinheidswetten. Het verlangen om het geloof zo authentiek mogelijk uit te oefenen lijkt een rol te spelen in hun beslissing om zich te bekeren. Voor haar boek woonde Carpenedo dicht bij de vrouwen uit deze beweging en nam ze deel aan verschillende activiteiten.  Ze nam deel aan traditionele dansen, ze at samen met de vrouwen, en ze ging met ze mee naar Israël. Carpenedo: ‘Het is moeilijk om onbevooroordeeld aan de slag te gaan met een onderwerp als dit.  Veel mensen snappen totaal niet waarom deze vrouwen dit doen. Maar voor haar is de uitdaging juist om de wereld te leren zien zoals zij die zien. De empirische gegevens die nodig zijn voor haar onderzoek kunnen  alleen op deze manier worden verkregen: niet door te observeren, maar door deel te nemen.

Christelijk extremisme

Ook christelijk extremisme fascineert Carpenedo. In Brazilië uit dat zich door geweld tegen kleine Afro-Braziliaanse religieuze stromingen. Deze stromingen ontstonden toen vele tot slaaf gemaakte Afrikanen naar Brazilië werden gebracht om op plantages te werken. Zij brachten hun eigen geloofsovertuiging met zich mee uit Nigeria, Mozambique, Guinea en Angola. Daardoor ontstond uiteindelijk een syncretische religie; een combinatie van hun oorspronkelijke geloof en het destijds verplichte katholicisme. Carpenedo: ‘Zo heb je bijvoorbeeld Candomblé en Umbanda in Brazilië en Santeria in Cuba, waarbij de verering van de heiligen uit het katholieke geloof wordt gecombineerd met de Orishas (bovennatuurlijke wezens) uit traditionele Afrikaanse religies. Deze religieuze minderheden ervaren al eeuwenlang onderdrukking en racisme en zijn daarom een vorm van verzet geworden. Tegenwoordig worden deze minderheden onderdrukt door sommige Pinkstergroeperingen; hun tempels worden in brand gestoken en priesters worden vervolgd. Niet alle Pinkstergroeperingen hangen deze opvattingen aan; het is slechts een klein deel. Maar dit getuigt ervan dat religieus geweld ook vanuit christelijke stromingen kan voortkomen - iets wat veel mensen niet gauw zouden verwachten. Extremisme wordt vaak geassocieerd met bijvoorbeeld de islam.'

Een brug tussen twee werelden

Onderzoek doen is soms uitdagend voor Carpenedo. Haar onderwerpen zijn uiterst gevoelig in de landen waar ze deze bestudeert. Desondanks blijft ze haar werk doen omdat ze gelooft dat het belangrijk is dat mensen elkaar leren te begrijpen. Ze ziet haarzelf als een brug tussen het mondiale Zuiden en de ontwikkelde wereld en wil de kennis die ze heeft delen om deze werelden die ver van elkaar af staan dichter bij elkaar te brengen. 'Je kunt niet ophouden jezelf te zijn, maar zulk onderzoek verandert je wel degelijk. Zo kun je door een andere bril kijken, waardoor je beter begrijpt wat je ziet en waarom mensen bepaalde dingen doen.’ Met ieder onderzoek dat ze verricht, wil ze nieuwe brillen vinden om door te kijken. Er al is zo veel polarisatie, vijandigheid, en onbegrip, en het is belangrijk om beter te leren begrijpen. Carpenedo: ‘Om dat te bereiken moeten we onze vooroordelen onderdrukken en proberen te begrijpen waarom mensen op een bepaalde manier leven en naar elkaar luisteren.’

De Jonge Akademie Groningen

Carpenedo vindt het fantastisch dat ze deel wordt van De Jonge Akademie Groningen, waar ze haar onderzoekssamenwerking met andere faculteiten hoopt uit te breiden. Ze kijkt er ook naar uit om nieuwe benaderingen te ontwikkelen waarmee de wetenschap en de samenleving kunnen worden verbonden, voornamelijk door een brug te slaan tussen de werkelijkheden van het Mondiale Zuiden en het Mondiale Noorden.

Meer informatie

Manoela Carpenedo