Bijzondere Collecties op NPO Radio 1

Zondag 23 mei zond de VPRO de radiodocumentaire Het Spoor Terug: De geschiedenis van het vrouwelijk orgasme uit, van Lotte van Gaalen. Vanuit de onderzoekszaal Bijzondere Collecties van de UB komt RUG-historica dr. Karen Hollewand in de documentaire aan het woord, gespecialiseerd in de geschiedenis van de seksualiteit in de vroegmoderne tijd (ca. 1450-1800).

In haar documentaire vraagt Lotte van Gaalen zich af hoe het eigenlijk komt dat kennis over de anatomie van de vrouw zo lang vaag en onjuist is gebleven. Ze belandt in een wirwar van ongelofelijke mythes en misverstanden over het vrouwenlijf die tot op de dag van vandaag hun sporen hebben nagelaten.

Aan de hand van vier prachtige 16de- en 17de-eeuwse boeken* uit de bijzondere collecties van de UB betoogt Karen Hollewand dat de geschiedenis van de anatomie en seksualiteit van de vrouw vooral een geschiedenis van mannen is. Het was de witte, westerse mannelijke chirurgijn en arts die er onderzoek naar deed en er ook over schreef. Medici vroegen vrouwen niet naar de eigen kennis van en ervaringen met hun lichaam, dat beschouwden ze als volstrekt onwetenschappelijk. In de mannelijke visie werd het vrouwenlichaam eeuwenlang als abnormaal, imperfect en zelfs gevaarlijk beschouwd.

De boeken, vooral Reinier de Graaf’s Opera Omnia, laten zien dat al eeuwen geleden veel kennis over het vrouwenlichaam ontwikkeld was. Maar die ontdekkingen, bijvoorbeeld hoe de volledige clitoris eruit ziet, verdwenen steeds weer uit beeld onder invloed van de heersende seksuele moraal, ook bij medici. Later werd die kennis opnieuw 'ontdekt' en gepubliceerd, tot in de 21e eeuw.

In de documentaire komt ook Groninger Jelto Drenth aan het woord, die na een opleiding Geneeskunde aan de RUG zijn hele carrière als seksuoloog bij de Rutgerstichting gewerkt heeft en auteur is van het standaardwerk De oorsprong van de wereld: mythen en feiten van het vrouwelijk geslacht (2001, daarna herziene uitgaven; in 9 talen vertaald) en van De man is geen jager: mannelijkheid, seks en angst (2016).

De documentaire was onderdeel van het wekelijkse VPRO-geschiedenisprogramma OVT, Onvoltooid Verleden Tijd, op NPO Radio 1:

*) De boeken uit de Bijzondere Collecties van de UB Groningen die Karen Hollewand in de documentaire bespreekt zijn:

• Andreas Vesalius, Opera Omnia anatomica & chirurgica, 1725, deel 1, LD--- 4. Hierin zijn alle werken die Vesalius over de chirurgie geschreven heeft gebundeld. Vesalius (1514-1564), een Zuidnederlandse arts en anatoom, was een van de grondleggers van de anatomie.
• Realdo Colombo, De re anatomica, libri XV, 1572, UKLU KF 40. Colombo (1516-1559) was chirurg en hoogleraar anatomie aan de Universiteit van Padua en wordt door sommigen beschouwd als leerling van Vesalius.
• Reinier de Graaf: Opera Omnia, 1678, KW A 1649. De Graaf (1641-1673), Noordnederlands arts en anatoom, was een van de pioniers van de voortplantingsgeneeskunde.
• Reinier de Graaf: Alle de wercken, so in de ontleed-kunde, als andere deelen der medicyne, 1686, KW A 1655.