Passie voor het poolgebied

Hoe kan interdisciplinair onderzoek in het Arctisch gebied ons helpen om te begrijpen hoe mensen in poolgebieden konden leven? En wat zegt het ons over hoe mensen omgaan met klimaatveranderingen in historisch perspectief? Deze vragen houden de directeur van het Arctisch Centrum Professor Peter Jordan en zijn collega’s bezig. Voor het Arctisch centrum was 2014 het jaar van een unieke expeditie naar het verafgelegen eiland Jan Mayen, een grote conferentie over walvisvaart en de start van nieuwe internationale samenwerkingsprojecten, waaronder een Horizon 2020 EU-project van € 2.2 million: EU-PolarNet, Connecting Science with Society.

De voordelen van interdisciplinair onderzoek

Het Arctisch Centrum werd in 1970 opgericht als een interdisciplinair centrum voor de poolgebieden, dat zich richt op onderzoek, onderwijs en informatievoorziening aan derden. Dat houdt in dat archeologen, antropologen, biologen, milieukundigen en geografen er samenwerken. Wat is het voordeel van interdisciplinair werken? Peter Jordan legt uit: “We hebben allemaal een passie voor het poolgebied, dat is het uitgangspunt. Mijn collega Maarten Loonen is bioloog, hij onderzoekt al vele jaren het gedrag van trekvogels; dat biedt diepe inzichten in het arctische ecosysteem en hoe dieren overleven en zich aanpassen aan veranderende omstandigheden. Dat heeft natuurlijk alles te maken met hoe mensen in hetzelfde gebied leven en overleven. Dus archeologen die geïnteresseerd zijn in hoe de inheemse bevolking technieken en overlevingsstrategieën ontwikkelden, hebben veel aan de kennis over dynamische ecosystemen in het poolgebied. We passen dat toe op een langere periode en onze informatie over jagers, vissers en verzamelaars uit het verleden, voegt ook weer kennis toe aan het geheel.”

Ook in het nieuwe samenwerkingsproject EU-PolarNet draait het om de connectie tussen de mens en zijn omgeving. Het doel is om met wetenschappelijke en maatschappelijke partners uit 19 landen samen een onderzoeksprogramma op te stellen voor de komende 10 jaar. Vanaf het begin worden belanghebbenden, waaronder de inheemse bevolking in de poolgebieden, hierbij betrokken. Op die manier worden aspecten die belangrijk zijn voor mens en milieu niet uit het oog verloren.

Maatschappelijke relevantie en wetenschappelijke kwaliteit

Wat is maatschappelijk relevant aan het werk van het Arctisch Centrum? Jordan: “Het Arctische gebied is heel belangrijk. Je ziet er de effecten van wereldwijde problemen als klimaatverandering en industriële vervuiling. Juist in zo’n kwetsbaar gebied zijn die effecten op ecosystemen en de bevolking die daarvan afhankelijk is, enorm. Daarom is het belangrijk dat we die processen beter gaan begrijpen en ons archeologisch onderzoek draagt daaraan bij door lange termijn inzichten in de rol van de mens in de poolgebieden.”

Het Arctisch Centrum vertegenwoordigd Nederland ook in de expertgroepen van de Arctic Council. Jordan: “Het is van cruciaal belang dat we wetenschappelijke informative van topkwaliteit inbrengen in de beleidsdiscussies daar. Kennisbenutting begint natuurlijk met goed onderzoek doen, want dan creëer je waardevolle kennis en objectieve inzichten die ook benut kunnen worden. Kennisbenutting is nu een centraal deel in onderzoeksaanvragen en ik vind dat uitdagend. Als je er bewust bij stilstaat hoe de resultaten van je onderzoek benut kunnen worden, dan zet dat aan tot creativiteit. Zonder een goed kennisbenuttingsplan krijg je geen geld voor onderzoek, zonder goed onderzoek krijg je geen goede kennisbenutting.”

‘Public outreach’ staat ook in de missie van het Arctisch Centrum. Wat voor activiteiten omvat dat zoal? “In 2014 hebben we verschillende boeken voor een breed publiek uitgegeven, o.a. over de geschiedenis van de Nederlandse walvisvaart. Daar hoorde ook een lezing bij, een conferentie (georganiseerd met 3 maatschappelijke partners en bezocht door zowel wetenschappers als niet-academici) en de nodige media-aandacht. Verder is een groep oud-studenten van het Arctisch Centrum al een aantal jaren heel actief met lezingenseries voor een breed publiek. Een paar jaar geleden hebben we een filmfestival georganiseerd. En we hebben onlangs geëxperimenteerd met crowd-funding initiatieven om ons onderzoek te financieren en onder een breder publiek bekend te maken. In de zomer van 2015 kan een groep geïnteresseerde burgers zelfs mee op een wetenschappelijke expeditie naar Spitsbergen, waar ze mee kunnen kijken en zelfs mee kunnen doe naan ons onderzoek.”

Internationale ambities

“We nemen al lang deel aan internationale netwerken; die zijn van belang voor ons onderzoek, maar ook voor het onderwijs en de kennisbenuttingsactiviteiten. Momenteel werken we aan het versterken van onze netwerken met Arctische archeologen. Dat betekent nieuwe contacten en projecten met partners van de Universiteit van Tromsø (Norwegen), the Smithsonian Institution’s Arctic Studies Centre van het National Museum of Natural History in Washington D.C. (USA) en het Centre for Ainu and Indigenous Studies van de Universiteit van Hokkaido (Japan). We werken ook samen met specialistische wetenschappelijke organisaties als het BioArch Lab van de Universiteit van York (UK). Deze samenwerking leidt tot nieuwe kennis en bredere samenwerking met non-academische partners, zoals scholen, lokale musea en bewonersgroepen, waaronder inheemse volken. Deze internationale en brede aanpak staat centraal in onze manier van werken.”, besluit Jordan.

Meer informatie over het Arctisch Centrum

Op expeditie

In augustus 2015 ging de grootste Nederlandse poolexpeditie ooit naar Spitsbergen. Initiatiefnemer en leider was Maarten Loonen van het Arctisch Centrum van de RUG. Naast vijftig wetenschappers, gingen ook bekende Nederlanders als Stientje van Veldhoven, Ramsey Nasr en Peter Kuipers Munneke mee om de gevolgen van klimaatverandering aan een groter publiek kenbaar te kunnen maken.

Kijk hier naar een kort filmpje over de expeditie: