Cultuur in de Spiegel

Wat is cultuureducatie precies, hoe verhoudt het zich tot de ontwikkeling van kinderen en jongeren, en (hoe) kunnen leraren profiteren van deze inzichten? Het onderzoeksproject ‘Cultuur in de Spiegel, naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs’ richtte zich op deze vragen. Het project werd uitgevoerd door Barend van Heusden, professor Cultuur en Cognitie, en zijn team van 2010 tot 2014. Dit is het eerste onderzoek naar cultuureducatie op grote schaal in Nederland.

Wat was Cultuur in de spiegel?

Het project startte in 2009 vanuit een netwerk van organisaties uit het veld van cultuureducatie, waaraan Barend van Heusden ook deelnam. Er was een duidelijke behoefte aan structuur en een solide theoretische basis voor cultuureducatie die ook praktisch gebruikt kon worden in verschillende settings.

Van Heusden: “Ik heb een theoretisch kader ontwikkeld dat leraren in de praktijk kunnen gebruiken. De bedoeling daarvan was om te laten zien hoe verschillende aspecten van cultuur in cultuureducatie samenhangen en hoe je dat kunt verbinden aan de ontwikkeling van kinderen. Het doel van cultuureducatie zou moeten zijn dat je kinderen leert om te reflecteren op hun eigen cultuur en die van anderen met verschillende middelen. Daarom noemden we het project ook: Cultuur in de Spiegel.”

De praktische waarde van het theoretische kader werd getest in samenwerking met leraren uit het basis- en voortgezet onderwijs en het Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO. Het project werd gesubsidieerd door het VSB Fonds, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, het SNS Reaal Fonds en het fonds voor Cultuurparticipatie.

Resultaten: Van theorie naar didactische kaders en schoolpraktijk

Het Cultuur in de Spiegel-team ontdekte dat de beste resultaten bereikt worden wanneer verschillende cultuurdocenten (tekenen, drama, muziek, literatuur, geschiedenis, filosofie, maatschappijleer, godsdienst) samenwerken en lessen ontwerpen op thema’s die aansluiten bij de ontwikkelingsfase en cultuur van hun leerlingen. De nieuwe theorie werd aangevuld met een didactisch kader en voorbeeldlessen die docenten kunnen gebruiken om hun eigen cultuureducatie-programma te ontwerpen. De inzichten en resultaten werden bekend gemaakt via vele openbare lezingen, professionele bijeenkomsten, krantenartikelen en artikelen in vaktijdschriften. Met een grote conferentie voor 600 professionals in Zwolle werd Cultuur in de Spiegel op 20 maart 2014 afgesloten.

Maatschappelijke relevantie: De kracht van reflectie en verbetering van het onderwijs

Waarom is het eigenlijk belangrijk om te investeren in goede cultuureducatie? “De manier waarop mensen zichzelf en anderen zien bepaalt uiteindelijk hun gedrag. Als we willen dat kinderen goed kunnen functioneren in een democratische samenleving, dan moeten we ze stimuleren om een zelfbeeld en een beeld van wereld om hen heen te ontwikkelen dat daarbij aansluit.”, legt Van Heusden uit.

Maar ook op een meer praktisch niveau had het project zichtbaar effect; De betrokken docenten merkten hoe het project hun visie versterkte en de kwaliteit van hun lessen verbeterde. Kunstdocent Imka Buurke (Praedinius Gymnasium, Groningen): “Vaak houden docenten zich alleen bezig met hun eigen vak. Dat heeft als gevolg dat leerlingen, en docenten zelf, niet zien wat voor interessante verbanden er bestaan tussen stromingen in de literatuur en de beeldende kunst bijvoorbeeld. Door samen te werken en onze lessen te coördineren konden we onze cultuureducatie op een hoger intellectueel niveau brengen. De theorie dwingt me ook om heldere en scherpe keuzes te maken over mijn lesinhoud. Ik realiseer me nu hoe belangrijk ons werk is om kinderen te helpen om een gevoel van (zelf)bewustzijn te ontwikkelen.” Buurke heeft ook gemerkt dat de leerlingen teksten en projecten van hogere kwaliteit inleveren sinds de invoering van deze nieuwe brede aanpak met de nadruk op reflectie en cultuurbewustzijn.

De toekomst: Onderwijs, Onderzoek en Advisering

Het project eindigde in 2014, maar de betrokken partners gaan door op de ingeslagen weg. Voor de Letterenonderzoekers betekent dat ze gebruik zullen maken van de ervaringen en resultaten binnen de onderzoeksgroep “Cultuuronderwijs”. Daarin krijgt zowel fundamenteel als toegepast onderzoek, academisch en post-academisch onderwijs en advies op het gebied van cultuureducatie een plaats.

Kijk hier naar een kort filmpje over de Cultuur in de spiegel: